هەواڵ

قاسملۆ ئەو سەرکردە کوردەی لەسەر مێزی دانوستان و ئاشتی تیرۆر کرا

دکتۆر عەبدولڕەحمان قسملۆ، ئەو ڕێبەر و سەرکردە کوردەی 36 ساڵ لەمەوبەر لەسەر مێزی دانوستان و گفتوگۆی ئاشتی لەلایەن ئێرانەوە تیرۆر کرا. 

 عەبدولڕەحمان قاسملۆ سەرکردەی وڵاتپارێز، ئاشتی و دیالۆگ، هەمیشە پشتیوانی چارەسەری کێشەی کورد بووە بە گفتوگۆ و هەوڵی داوە بەشێوەیەکی دیموکراسی و ئاشتیانە کێشەکانی کورد بەرێتە سەر مێزی گفتوگۆ و وەک دیپلۆماتکارێکی مەزن چارسەری بکات، بەڵام لە کاتی دانوستانی ئاشتی و لە دواین کۆبوونەوەدا ئێران لەسەر مێزی گفوتوگۆ شەهیدی کرد. 

ساڵی 1986، سەرەڕای ئەوەی دەیان هەوڵی لە پێشینە بۆ چارەسەری پرسی کورد لەگەڵ ئێران شکستی هێنابوو، بەڵام بەهۆی پێداگیرییە بەردەوامەکانی بۆ بەدەستهێنانی کێشەی کورد بە شێوەیەکی ئاشتیانە، پێشنیازی دانوستان دەداتە ئێران تا مافەکانی کورد بەشێوەیەکی ئاشتیانە مسۆگەر بکرێت. 

دانوستانەکانی ئاشتی لە نێوان حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران- ناسراو بە حدکا و حکومەتی ئێران ساڵی 1988 بە نێوەندگیری جەلال تاڵەبانی سکرتێری کۆچکردووی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و و ئەحمەد بن بەلا سەرۆک کۆماری پێشوتری جەزائیر لە ئەوروپا دەستیان پێکرد و چەند خولێک بەردەوام بوون.  

لە کۆتا خولەکانی دانوستاندا قاسملۆ بۆی رون دەبێتەوە، ئێران نیازێکی رژی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان نییە بۆیە بریار دەدات ئیتر بەشداری کۆبونەوەکان نەکات و نوێنەری خۆی دەنێرێت. 

بایکۆتکردنی کۆبوونەوەکان لەلایەن قاسملۆوە نیگەرانی ئێرانی لێ دەکەوێتەوە، بۆیە شاندی ئێران داوای راستەخۆ بەشداریکردنەوەی قاسملۆ دەکات و دوو مەرجیش بۆ شاندی حدکا دادەنێت، یەکەم مام جەلال و کەسێکی دیکە کە لەشاندەکانى ڕابردوو بەشدار بووە بەشدار نەبێت و دووەم دانووستانەکەش بە بێ پاسەوان ئەنجامبدرێت. 

رۆژی 13ـی تەموزی 1989 وەک رۆژی کۆبونەوەکە دیاریکرا، دوای گەیشتنی شاندی قاسملۆ و هاوڕێکانی چەند چەکدارێک چوونە سەر شوێنی کۆبوونەوەکە و قاسملۆ و عەبدوڵا قادری و فازڵ ڕەسوڵ و کەسێکی دیکەیان تیرۆر کرد. 

 حیزبی دیموکرات، ئێرانی وەک ئەنجامدەری سەرەکی شەهیدکردنی ئەو سەرکردەیە و هاوڕێکانی تۆمەتبار کرد، دوای 36 ساڵیش تا ئێستا ئەنجامدەەرانی تاوانەکە سزانەدراون. 

قاسملۆ… هەڵۆ بەرزە فڕەکەی رۆژهەڵات
عەبدولڕەحمان قاسملۆ لە 22ـی كانونی یەكەمی 1930ی زایینی لە بنەماڵەیەكی مڵكداری دەوڵەمەند و لە یەكێك لە گوندەكانی سەر بە شاری ورمێی رۆژهەڵاتی كوردستان لەدایكبووە.

هێشتا زۆر منداڵبووە کە دکتۆر عەبدوڵڕەحمان قسملۆ بە دونیای سیاسەت ئاشنادەبێت و بیر و بیرو باوەڕی ئازادیخوازی لە مێشکیدا دەجوڵێت، بەڵام بەشێوەکی فەرمی خەباتی سیاسیی ناوبراو لە ساڵی 1946 بە دامەزراندنی یەکێتی لاوانی دیموکرات لە شاری ورمێ دەستپێدەکات.

قاسملۆ لەگەڵ داگیرکردنی مەهاباد و روخانی کۆماری کوردستان بۆ خوێندن چووە تاران،دواتر ساڵی 1948 بۆ درێژەپێدانی خوێندن چووە پاریسی پایتەختی فەرەنسا و دواتر چووە چیک و دوای تەواوکردنی خوێندن گەڕایەوە ئێران و بووە ئەندامی حزبی تودەی ئێران.

قاسملۆ پاش ماوەیەک گەڕایەوە مهاباد و بەرپرسیارێتی كاری حزبی دیموكراتی گرتە ئەستۆ،دوای کودەتای 19ـی ئابی 1953ـی  ئێران، دەسەڵاتی ئێران دەستی بە گەڕان بەدوای قاسملۆدا کرد و چەندین خەڵاتیشی بۆ ئاشکراکردنی شوێنەکەی دیارییکرد.

هەوڵەکانی ئێران بۆ دەستگیرکردن، قاسملۆیان ناچار کرد ساڵی 1958 جارێکی دیکە ڕۆژهەڵاتی کوردستانی بەرەو چیک بەجێهێشت، ساڵی 1962ـدا لە زانکۆی پراگ دكتۆرای زانستی ئابووریی وەرگرت‌ لە هەمان زانکۆ وانەی دەوتەوە.

لە ساڵی 1970 جارێکی دیکە کەڵکەڵەی تێکۆشان بۆ گەلەکەی دەکەوێتەوە مێشکی و دەگەڕێتەوە ڕژهەڵاتی کوردستان و دەست بە ڕێکخستنەوەی حزبەکەی دەکات، مانگی حوزەیرانی 1971 بووە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی حزبی دیموکرات و ساڵی 1973ـش وەک سکرتێری گشتی ئەو حزبە هەڵبژێردرا.

خەباتی سیاسیی دکتۆر قاسملۆ بەردەوام بوو تا ڕوخانی ڕژێمی پاشایەتی لە 1979 لە ئێران، دواتر خەباتی دژی ڕژێمی نوێی کۆماری ئیسلامی ئێران بە رابەرایەتی خومەینی دەست پێکرد. 

سەرەڕای چەندین ساڵ شەڕ و ململانێ لەگەڵ ڕژێمەکەی خومەینی، ئێران دەرچەیەکی بۆ دانوستان کردوە، قاسملۆ دەرفەتەکەی قۆستەوە و بە دروشمی خۆبەڕێوبەری بۆ کوردستان و دیموکراسی بۆ ئێران چەندین دیدار و کۆبونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی باڵای ئێران ئەنجامدا، بەڵام بێ ئەنجام بوو تا ساڵی 1986 دانوستانەکان دەستییان پێکردەوە و ساڵی 1989 بە تیرۆرکردنی قاسملۆ و هاوڕێکانی کۆتایی هات.

هەواڵ

هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم.. دۆسییە ئاڵۆزەکە

بەغدا دوای نۆساڵ چاوەڕوانی بەرهەمی ئەو سکاڵایەی دەستکەوت کە لەسەر بە نادەستوری بوونی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لەڕێگەی تورکیاوە تۆماری کردبوو، هەر ئەوەش وایکردووە بە ئاسانی و بەبێ چەسپاندنی مەرجەکانی خۆی، جارێکی تر رێگە بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم نەدات.

ساڵی 2014 حکومەتی عێراق بۆ راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم پەنای بۆ دادگای نێودەوڵەتی ناوبژیوانی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس برد و سکاڵای تۆمارکرد، دوای نۆ ساڵ لە پەنابردنی عێراق بۆ دادگا، دواجار ڕۆژی 23ـی ئاداری 2023 دادگاکە لە بەرژەوەندی عێراق بڕیاری دا و هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی راگرت و بڕیارەکە بەشێوەیەک دەرکرا کە تورکیای ناچارکرد کە پابەندبێت و رێگە بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم نەدات لە رێگەی بۆری جەیهانەوە.

حکومەتی عێراق دوای بڕیارەکەی دادگای ناوبژیونی پاریس، هەوڵەکانی دەستپێکرد بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە، بەڵام درێژە کێشان رێککەوتنی حکومەتی هەرێم و بەغدا لەلایەک و مەرجەکانی کۆمپانیاکانی بواری نەت لە هەرێم، لەلایەکی ترەوە، بەربەستی گەورەیان لە بەردەم بەدیهێنانی خەونەکەی بەغدا دروستکرد.

دیجیتاڵ میدیای mic زانیوتی، حوکمەتی هەرێم پابەندی رێککەوتنی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و وەزارەتی نەوتی عێراقە، ئەوەی لە ئێستادا رێگرە لە بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم، کۆمپانیا نەوتییەکانن، کە داوای گرەنتی دەکەن بۆ وەرگرتنەوەی ئەو قەرزانەی لەلای حکومەتی هەرێم هەیانە.

رۆژی 13ـى ئاب، وەزارەتی سامانەسروشتییەکانی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق لە سەر میکانیزمی هەناردەکردنەوەی نەوت ڕێککەوتن.

ئەوکات، وەزارەتی سامانەسروشتییەکانی حکومەتی هەرێم دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانی بەستەوە بە رێککەوتنی حکومەتی فیدراڵ لەگەڵ حکومەتی تورکیا.

لەکاتێکدا نزیکەی 20 رۆژە رێککەوتن کراوە، بەڵام تائێستا چارەنوی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم نادیارە و بەوتەی پەرلەمانتارێکیش، جارێکی تر هەرێم و بەغدا لەسەر ئەو پرسە گفتوگۆکانیان دەستپێدەکاتەوە.

شێروان دووبەردانی، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە فراکسیۆنی پارتی بە میدیای حزبەکەی راگەیاندووە، رۆژی 2ـى ئەیلول، وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، کۆمپانیاکانی نەوت و وەزارەتی نەوتی عێراق لە بەغدا کۆدەبنەوە بۆ درێژەدان بە گفتوگۆکانیان سەبارەت بە رێککەوتنی نێوانیان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتز

لەبەرامبەر مەرجی کۆمپانیا نەوتیەکاندا، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێی راگەیاندوون، کە گەرەنتی بۆ ئەو کۆمپانیایانە بەرامبەر بەوەی شایستە داراییەکانیان پێبدرێت، یاسای بودجەی گشتی عێراقە، کە تێیدا ئەو پابەندبوونە داراییە دیاریکراوە.

هەناردەنەکردنەوەی نەوتی هەرێم لەکاتێکدایە، کە حکومەتی عێراق ناردنی مووچەی بەستووەتەوە بە هەناردەکردنەوەی نەوتەوە و هەرچەندە چاوپۆشیکرد لە ناردنی موچەی مانگی شەش، بەڵام پێناچێت وا بە ئاسانی و بەبێ هەناردەکردنەوەی نەوت مووچەی مانگی حەوت بنێرێت.