-18

هۆكاری شەڕی بەردەوامی هەرزەكاران لەگەڵ دایك و باوك و دەوروبەریان

منداڵان كاتێك تەمەنیان هەڵدەكشێ و دەبنە هەرزەكار ئەو كێشەیەیان هەیە كە زۆرجار لەگەڵ دایك و باوك یاخود كەسی گەورەتر لەخۆیان لەناو خێزاندا شەڕ دەكەن، زۆربەی كێشەكانیش لەسەر ئەو جلوبەرگەی لەبەری دەكات، ئەو خواردنەی دەیخوات، ڕەنگی دیواری ژوورەکەی، ئەو شوێنانەی بۆی دەچێت، ئەو کەسانەش كە کاتیان لەگەڵ بەسەردەبات، تەنانەت كاتی خەوتنیش دروست دەبێت.

ئەمانە تەنها چەند نمونەیەکن لە سەدەها نمونە کە دایك و باوک دەیانەوێت كۆنترۆڵی بكەن، كە منداڵ یاخود هەرزەكار هیچ ڕاو بۆچونێکی لەبارەیەوە نییە، دایك و باوک هەموو بڕیارێکی بۆداوە، هەر لە خواردنی بەیانیانەوە بۆ ئەو جلانەی شەو بۆ نوستن دەیانپۆشێت ، هەرزەكار یاخود منداڵان پێویستیان بەم جۆرە هاوکاری و پاراستنە هەیە، بەڵام خۆیان قورسە لەو ڕاستیییە تێبگەن  چونکە خۆیان پێنەگەیشتوون تا ئاگایان لە خۆیان بێت و بریاری ژیرانە بدەن.

كاتێك منداڵان گەورە دەبن و دەبنە هەرزەكار، کەسایەتیان زۆر جیاوازە لە دایك و باوكیان، تائێرە ئاساییە، هەرزەکارەکان پەرەبدەن بە بیروڕا و بیرکردنەوە و بەهاکانی تایبەت بە ژیانی خۆیان، چونکە ئەمە ئامادەیان دەکات بۆ قۆناغی کامڵبوون.

بەڵام کاتێك گەشە دەکەن و دەگۆڕێن بۆ ئەو کەسە نوێیەی بڕیاری خۆی دەدات، لەوانەیە سەختبێت بۆ دایك و باوک،  لەگەڵ کەسایەتیە نوێکەی ڕابێن، ئەوان تەنها وەکو منداڵێك دەیناسن کە بڕیاری هەموو شتێکیان بۆ دەدا ئەویش بەلایەوە ئاسایی بوو.

لە زۆرینەی خێزانەکاندا ئەم ڕانەهاتنە دەبێتە سەرچاوەی زۆرێك لە دەمەقاڵێکانی نێوان هەرزەکارەکان و دایکان و باوکان، هەرزەكارەكە دەیەوێت دیوارەکەی بە پۆستەر بڕازێنیتەوە و دایك و باوكی تێناگەن كە چیتر چیتر حەزی بە پۆستەرە منداڵانەکان نەماوە، هەرزەكارەكە بەلایەوە ئاساییە هەموو ڕۆژێك دوای خوێندن بڕوات بۆ مۆڵێك، بەڵام دایك و باوكی حەزدەكەن وەرزش ئەنجام بدات.

ئەو بەرکەوتنانە لە نێوان هەرزەکاران و دایکان و باوکاندا ئاساییە ، هەرزەکاران توڕە دەبن چونکە هەست دەکەن دایك و باوکیان ڕێزیان ناگرن و ڕێگەیان پێنادەن ئەو کارانە بکەن کە حەزیان پێیەتی، دایکان و باوکانیش توڕە دەبن چونکە ڕانەهاتوون لەگەڵ ئەوەی دەست بەسەر شتەکاندا نەگرن یان ناڕازین بە بڕیارەکانی هەرزەکارەكە.

بەهۆی ئەم بەریەك كەوتنانەوە زۆر بە ئاسانی نیگەرانی و زویربوون دروستدەبێت، زۆر بابەتیش هەن ڕەنگە كێشەی گەورەتریان لێبكەوێتەوە،  بۆ نمونە ئەو كەسانەی هەرزەكارەكە هاوڕێیەتییان دەكات یاخود تێڕوانین دەربارەی ئاهەنگ گێڕان كە دەكرێت دەمەقاڵێی گەورەتری بەدوادابێت،  چونکە هەرزەكارەكە تەمەنی هەرچەندێك بێت دایك و باوکی هەمیشە هەوڵی پاراستن و پارێزگاریكردن لێی دەدەن.

هەندێك دایك و باوكیش جیاوازن چونكە لەگەڵ ئەوە ڕاهاتوون کە هەرزەکارەکانیان خاوەنی بیروڕای خۆیانن و مافی هەندێك هەڵبژاردنیان هەیە وەکو تاکێك کە جیاوازبن لەگەڵ کەسانی دیکە، بەتایبەت ئەگەر هەرزەكاران باسی كێشەكانیان بكەن و بۆ دایك و باوكیان شیبكەنەوە دەکرێت یارمەتیدەربێت تا ڕێزی زیاتری لێبگیرێت و دەشکرێت بگەنە تێگەیشتنێکی هاوبەش کە هەردوولا دڵخۆش بکات، بۆ نمونە ئەگەر هەرزەكارەكە ئامادەبێت ژوورەکەی پاک بكاتەوە لەبەرانبەر مانەوەی لە دەرەوە بۆ کاتژمێرێك زیاتر، لەكۆتایشدا دایك و باوكان سەردەمێك هەرزەكار بوون و دەكرێت بە گفتوگۆ لەزۆر كێشەی هەرزەكاران تێبگەن.

هەواڵ

لایەنەکانی هەرێمی کوردستان هەڕەشەی وەرگرتنی هەڵوێست دژی بەغدا دەکەن

پارتی و یەکێتی بەهۆی بڕیاری نەناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان، هەڕەشەی راگەیاندنی هەڵوێستی نوێ دژی بەغدا دەکەن، فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق هەڵوێستی هاوبەش رادەگەیەنن و محەمەد حاجی مەحمودیش دەڵێت، باشترین کاتە ئێستا دەوڵەتی کوردی رابگەیەنین. 

 بڕیارەکانی حکومەتی عێراق بۆ نەناردنی پارەی مووچە ناڕەزایەتی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە، مەکەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاند، تا پێش جەژنی قوربان وەزارەتی دارایی عێراق شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان نەنێرێت، هەڵوێستی جیددییان دەبێت. 

پارتی حکومەتی فیدراڵی بە "پێشێلکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان" تۆمەتبار کردووە، نوسراوەکەی وەزارەتی دارایی عێراقیشی بۆ نەناردنی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان وەک دوا پێشلکاری دژی دەستوور و بنەماکانی ڕێککەوتنی پێکهێنانی حکومەت وەسفکردووە. 

بڕیارە رۆژی 2ـی حوزەیرانی 2025، کۆمیتەی ناوەندیی پارتی لەسەر پرسەکە کۆبێتەوە تاتوێی پرسەکە بکات، وەک لە راگەیەندراوەکەی پارتیدا هاتووە، ئەگەر ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ڕەوانە نەکرێت هەڵوێستی جدییان دەبێت". 
یەکێتیی نیشتمانی کوردستان تا ئێستا بە فەرمی هەڵوێستی خۆی  لەسەر بڕیارەکانی وەزارەتی دارایی عێراق رانەگەیاندووە، تەنها هەرێم كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیای حزبەکەی راگەیاندووە، بڕیارەكەی تەیف سامی وەزیری دارایی نایاساییە و دژی بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵییە.

باسی لەوەشكردووە، هێشتا خشتەی یاسای بودجەی 2025 رەوانەی پەرلەمان نەکراوە و پەسند نەکراوە، ئەم ساڵ مانگی پێنج تەواو نەبووە، بە چ پێوەرێک مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی و شایستەی هەرێمی کوردستان دەبڕێت؟. 
رۆژی 21ـی شوباتی 2024، دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵایەکی یەکگرتوو، دادگای فیدراڵی چەند بڕیارێکی لەبارەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانەوە دەرکرد، یەکێک لە بڕیارەکان پابەندکردنی بەغدا و هەولێر بوو بە خەرجکردنی مووچە دور لە ملمانێ سیاسییەکان.

دارا سێکانیانی، ئەندامی پەرلەمانی عێراق فراکسیۆنی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، هەولێر و بەغدا بە وەلانانی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی تۆمەتبار کرد و وتی،" نووسراوەکەی تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق پێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییە و  هۆکارەکەی بێ متمانەیی و پابەند نەبوونە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵیەوە".

باسی لەوەشکرد، زمانی هەڕەشەی سەرکردە سیاسییەکان خزمەت بە هیچ بوارێک و سەقامگیریی کەرتی ئابوری ناکات، ناکرێت مووچەخۆران باجی هەڵەکانی حکومەت بدەن. 
بڕیارە، فراکسیۆنە کوردستانییەکان بۆ رونکردنەوەی نیگەرانییەکان یاداشتێکی ناڕەزایەتیی لە دژی بڕیاری تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق بۆ نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بدەنە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق. 

پارتی چاکسازیی تورکمان لەگەڵ داواکاری بۆ راگەیاندنی هەڵوێستی توندی هاوبەش دژ بە بڕیارەکانی حکومەتی عێراق، لە راگەیەندراوێکدا راگەیاندووە، " حکومەتی فیدراڵی عێراق بەردەوامە لە سزادانی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و ماددەکانی دەستوور پێشێڵ دەکات  و پاشگەز دەبێتەوە لە ڕێککەوتنەکان بە بیانوی بێ پاسا و بێ بنەما کە لەسەر مووچە و شایستە داراییەکان ئەنجام درابوون. 

باسی لەوەیشکردووە، بەغدا مووچەی کردووەتە کارتێکی سیاسی بۆ لاوازکردن و دژایەتیکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی.

نەوەی نوێ و کۆمەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هۆکار دەزانن
جوڵانەوەی نەوەی نوێ کە لەناو هێزە ئۆپۆزسیۆنەکاندا خاوەنی زۆرترین کورسییە، تا ئێستا بە شێوەیەکی فەرمی هەڵوێستی خۆی رانەگەیاندووە، بەڵام لە رێگەی میدیاکانییەوە حکومەتی هەرێمی کوردستانی وەک هۆکار دیاریکردووە و بە پابەندنەبوو بە داواکارییەکانی حکومەتی عێراقەوە تۆمەتباری کردووە. 

کۆمەڵی دادگەری کوردستان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "ئۆباڵی کێشەی مووچە بە پلەی یەکەم دەکەوێتە ئەستۆی بەرپرسانی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستان، بەڵام بێگومان حکومەتی فیدراڵیش بەشێکی تاوانەکەی دەکەوێتە ئەستۆ، بەو پێیەی مووچە وەک کارتی سیاسی بەکار دەهێنێت و دەشزانێت کە خەڵک باجەکەی دەدەن".

باس لەوەیشکراوە، بابەتی مووچە کراوەتە چەکی ململانێی نێوان دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەغداد و هاوڵاتییانی هەرێمی پێوە گیرۆدە کراوە و دەبێت جارێکی دیکە هاوڵاتیان دەبێت باجی هەڵەی بەرپرسانی هەردوولا بدەن و بە گیرفانی خاڵی جەژن بەڕێ بکەن.

عەلی حەمەساڵح بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست بڵاویکردەوە، ئەوان دەڵێن داهاتی نەوت و ناوخۆ نەگەڕاوەتەوە، لەبری سزای بەرپرسانی هەرێم بدەن و ڕێکاری یاسایی بگرنەبەر هاتون سزای موچەخۆرێک دەدەن، کە چەندین ساڵە قوربانیە. 

بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست پێی وایە، عێراقیش بێ خەتا نییە و وەک خۆی نوسیوویەتی،" ئەوان بە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی دەڵێن، لە بازرگانی نەوت و قاچاخی و بردنی پارەی هەرێم بەردەوام بن و نەینێرنەوە بۆ عێراق، ئێمەش سزای موچەخۆران دەدەین".

محەمەدی حاجی مەحمود داوای راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی دەکات
محەمەد حاجی مەحمود، سکرتێری گشتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان جارێکی دیکە پرسی ریفراندۆمی ورژاندووە و پێی وایە، ڕیفراندۆم هەیە و دەبێت هەرێمی کوردستان بڕیاری خۆی بدات، چونکە ڕیفراندۆم دەنگی پێویستی بۆ جیابوونەوەی کورد لە عێراق بەدەستهێناوە.

باسی لەوەشکردووە، ئەوەی بەرامبەر بە کورد دەکرێت بڕیاری هەموو سیاسییەکانی عێراقە نەک تەنها وەزیری دارایی، ئەوەی عێراق دەیکات کاردانەوەی واژۆکردنی گرێبەستەکانی کوردستانە لە ئەمریکا.

محەمەد حاجی مەحمود بۆچوونی وایە، عێراق زۆر لاوازە و کورد زۆر بەهێزە، بۆیە عێراق بەبێ کورد هەڵبژاردنی بۆ ناکرێت، بەبێ بەشداریی کورد لە پرۆسەی سیاسیدا هەموو شتێک لە عیراق تێکدەچێت.

نوسراوەکەی تەیف سامی
تەیف سامى، وەزارەتى دارایی عێراق، بە نووسراوێکی فەرمی حکومەتی هەرێمى کوردستانى ئاگادار کردووەتەوە لەوەى چیدیکە ناتوانێت لە ناردنى پارەی مووچە بەردەوام بێت، بە پاساوى ئەوەى بڕى پشکى دیاریکراوى خۆى لە یاسای بودجە تێ پەڕاندووە