-18

قوتابخانەکان گەورەترین فشاری دەروونی دروستدەکەن بۆ هەرزەکاران

هەموو هەرزەکارێک کەم تا زۆر توشی فشاری دەروونی دەبێت، بەڵام لە هەندێکیاندا رێژەی حاڵەتەکە دیارتر و بەرچاوترە بەجۆرێک کاریگەری راستەوخۆ دەکاتە سەر ژیانی ئاساییان، بەتایبەتی لەکاتی دەوامی قوتابخانەکان.

بەپێی ئەو داتایانەی لە لایەن کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکا بۆ فشاری دەروونی لە ساڵی ٢٠١٧دا لە ئەمریکا کۆکراوەتەوە، فشاری دەروونی لە هەرزەکاراندا هاوشێوەی ئەو فشارەیە ڕووبەڕووی پێگەیشتوان دەبێتەوە.

ئەنجامی ئامارەکان دەریدەخەن نەک تەنها ڕێژەی فشاری دەروونی لە هەرزەکاراندا ڕێژەکەی تەندروست نییە، بەڵکو زۆربەیان لە کاریگەرییە خراپەکانی بۆ سەر دەروون و جەستە ئاگادار نین و بەهەندی وەرناگرن.

باوترین سەرچاوەی فشار دەگەڕێتەوە بۆ قوتابخانەکان کە ڕێژەی لەسەدا ٪83یان بەردەکەوێت لەکاتێکدا لەسەدا ٪69 فشار دەگەڕێتەوە بۆ بڕیاردان لەسەر هەڵبژاردنی شوێنێکی باش بۆ خوێندن لە کۆلێجەکان یان دەستنیشانکردنی ئامانجێکی دیاریکراو دوای تەواوکردنی قۆناغی ناوەندی.

راپۆرتەکان دەریدەخەن فشاری دەروونی لە هەرزەکاراندا لەکاتی خوێندندا زۆرترە وەک لەکاتی پشووەکان بە ئاستێك کە 5.8ی پی دەدرێت لە دە لەکاتێکدا لەکاتی پشوودا ئاستەکە 4.8ی بۆ داندراوە.

باری ئابوری خێزانیش یەکێکی ترە لەو هۆکارانەی فشار دروست دەکەن بۆ هەرزەکاران بە ڕێژەی لەسەدا ٪65.

درەنگ مانەوەی هەرزەکاران لە شەودا، بە واتایەکی دیکە نەخەوتن، لەسەدا ٪35 و زۆر خواردن یاخود خواردنی شتی ناتەندروست بە ڕێژەی لەسەدا ٪26 کاریگەرییان هەیە یان نەخواردنی ژەمەکان بەڕێژەی لەسەدا ٪23 لێکەوتەی خراپی هەیە.

هەر بەپێی ئامارەکانی رێکخراوەکە، بەهۆی فشاری دەروونییەوە لەسەدا ٪40ی هەرزەکاران هەست بە پەستی دەکەن، لەسەدا ٪36 هەست بە شڵەژان و دڵەراوکێ دەکەن، هەروەها لەسەدا ٪36 هەست بە شەکەتی و ماندوێتی دەکەن.

نیشانەکانی فشاری دەروونی

دەگونجێت هەندێک جۆری فشار تەندروست بێت، بەڵام هەندێک لە هەرزەکاران ڕووبەڕووی ئاستێکی تووندی فشار دەبنەوە بەشیوەیەك لەگەڵ دەجەنگن و کاردەکاتە سەر فێربوون و پەیوەندیەکانیان.

ڕەنگە فشار بە چەند شێوازی جیاواز دەربکەوێت و هەندێک لە نیشانەکانی لە هەڵسوکەوتی ئاسایی هەرزەکاران دەربکەوێت، هەر بەو هۆیەشەوە فشار زوو زوو دووچاری هەرزەکاران دەبێتەوە بۆیە گرنگە بزانین چی بکەین کاتێك هەرزەکارێک ڕووبەڕووی فشاری دەروونی دەبێتەوە.

فشاری دەروونی ئەم کاریگەرییانە دروست دەکات:

گۆڕانی دەروونی: ڕەنگە هەرزەکار وروژاو و نیگەران یاخود خەمۆک دەربکەون بۆیە تێبینی گۆڕانی هەڵسوکەوتیان بکە.

گۆڕانی جەستە: ئەو کەسانەی فشاریان هەیە زیاتر نەخۆش دەکەون و بەدەست سەرئێشە و ئازاری گەدە و ئازارەکانی دیکەوە دەناڵێنن.

گۆڕانی هەڵسوکەوت: گۆڕان لە شێوازی خواردن و هەستان و چالاکی ئاسایی ڕۆژانەیاندا ڕوودەدات.

گۆڕانی مێشک: ڕەنگە لە ڕێگەی کەمی سەرنج و لەبیرچوونەوە و یاخود کەمتەرخەمییانەوە دەربکەوێت.

هەواڵ

لایەنەکانی هەرێمی کوردستان هەڕەشەی وەرگرتنی هەڵوێست دژی بەغدا دەکەن

پارتی و یەکێتی بەهۆی بڕیاری نەناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان، هەڕەشەی راگەیاندنی هەڵوێستی نوێ دژی بەغدا دەکەن، فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق هەڵوێستی هاوبەش رادەگەیەنن و محەمەد حاجی مەحمودیش دەڵێت، باشترین کاتە ئێستا دەوڵەتی کوردی رابگەیەنین. 

 بڕیارەکانی حکومەتی عێراق بۆ نەناردنی پارەی مووچە ناڕەزایەتی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە، مەکەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاند، تا پێش جەژنی قوربان وەزارەتی دارایی عێراق شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان نەنێرێت، هەڵوێستی جیددییان دەبێت. 

پارتی حکومەتی فیدراڵی بە "پێشێلکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان" تۆمەتبار کردووە، نوسراوەکەی وەزارەتی دارایی عێراقیشی بۆ نەناردنی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان وەک دوا پێشلکاری دژی دەستوور و بنەماکانی ڕێککەوتنی پێکهێنانی حکومەت وەسفکردووە. 

بڕیارە رۆژی 2ـی حوزەیرانی 2025، کۆمیتەی ناوەندیی پارتی لەسەر پرسەکە کۆبێتەوە تاتوێی پرسەکە بکات، وەک لە راگەیەندراوەکەی پارتیدا هاتووە، ئەگەر ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ڕەوانە نەکرێت هەڵوێستی جدییان دەبێت". 
یەکێتیی نیشتمانی کوردستان تا ئێستا بە فەرمی هەڵوێستی خۆی  لەسەر بڕیارەکانی وەزارەتی دارایی عێراق رانەگەیاندووە، تەنها هەرێم كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیای حزبەکەی راگەیاندووە، بڕیارەكەی تەیف سامی وەزیری دارایی نایاساییە و دژی بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵییە.

باسی لەوەشكردووە، هێشتا خشتەی یاسای بودجەی 2025 رەوانەی پەرلەمان نەکراوە و پەسند نەکراوە، ئەم ساڵ مانگی پێنج تەواو نەبووە، بە چ پێوەرێک مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی و شایستەی هەرێمی کوردستان دەبڕێت؟. 
رۆژی 21ـی شوباتی 2024، دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵایەکی یەکگرتوو، دادگای فیدراڵی چەند بڕیارێکی لەبارەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانەوە دەرکرد، یەکێک لە بڕیارەکان پابەندکردنی بەغدا و هەولێر بوو بە خەرجکردنی مووچە دور لە ملمانێ سیاسییەکان.

دارا سێکانیانی، ئەندامی پەرلەمانی عێراق فراکسیۆنی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، هەولێر و بەغدا بە وەلانانی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی تۆمەتبار کرد و وتی،" نووسراوەکەی تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق پێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییە و  هۆکارەکەی بێ متمانەیی و پابەند نەبوونە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵیەوە".

باسی لەوەشکرد، زمانی هەڕەشەی سەرکردە سیاسییەکان خزمەت بە هیچ بوارێک و سەقامگیریی کەرتی ئابوری ناکات، ناکرێت مووچەخۆران باجی هەڵەکانی حکومەت بدەن. 
بڕیارە، فراکسیۆنە کوردستانییەکان بۆ رونکردنەوەی نیگەرانییەکان یاداشتێکی ناڕەزایەتیی لە دژی بڕیاری تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق بۆ نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بدەنە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق. 

پارتی چاکسازیی تورکمان لەگەڵ داواکاری بۆ راگەیاندنی هەڵوێستی توندی هاوبەش دژ بە بڕیارەکانی حکومەتی عێراق، لە راگەیەندراوێکدا راگەیاندووە، " حکومەتی فیدراڵی عێراق بەردەوامە لە سزادانی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و ماددەکانی دەستوور پێشێڵ دەکات  و پاشگەز دەبێتەوە لە ڕێککەوتنەکان بە بیانوی بێ پاسا و بێ بنەما کە لەسەر مووچە و شایستە داراییەکان ئەنجام درابوون. 

باسی لەوەیشکردووە، بەغدا مووچەی کردووەتە کارتێکی سیاسی بۆ لاوازکردن و دژایەتیکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی.

نەوەی نوێ و کۆمەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هۆکار دەزانن
جوڵانەوەی نەوەی نوێ کە لەناو هێزە ئۆپۆزسیۆنەکاندا خاوەنی زۆرترین کورسییە، تا ئێستا بە شێوەیەکی فەرمی هەڵوێستی خۆی رانەگەیاندووە، بەڵام لە رێگەی میدیاکانییەوە حکومەتی هەرێمی کوردستانی وەک هۆکار دیاریکردووە و بە پابەندنەبوو بە داواکارییەکانی حکومەتی عێراقەوە تۆمەتباری کردووە. 

کۆمەڵی دادگەری کوردستان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "ئۆباڵی کێشەی مووچە بە پلەی یەکەم دەکەوێتە ئەستۆی بەرپرسانی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستان، بەڵام بێگومان حکومەتی فیدراڵیش بەشێکی تاوانەکەی دەکەوێتە ئەستۆ، بەو پێیەی مووچە وەک کارتی سیاسی بەکار دەهێنێت و دەشزانێت کە خەڵک باجەکەی دەدەن".

باس لەوەیشکراوە، بابەتی مووچە کراوەتە چەکی ململانێی نێوان دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەغداد و هاوڵاتییانی هەرێمی پێوە گیرۆدە کراوە و دەبێت جارێکی دیکە هاوڵاتیان دەبێت باجی هەڵەی بەرپرسانی هەردوولا بدەن و بە گیرفانی خاڵی جەژن بەڕێ بکەن.

عەلی حەمەساڵح بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست بڵاویکردەوە، ئەوان دەڵێن داهاتی نەوت و ناوخۆ نەگەڕاوەتەوە، لەبری سزای بەرپرسانی هەرێم بدەن و ڕێکاری یاسایی بگرنەبەر هاتون سزای موچەخۆرێک دەدەن، کە چەندین ساڵە قوربانیە. 

بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست پێی وایە، عێراقیش بێ خەتا نییە و وەک خۆی نوسیوویەتی،" ئەوان بە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی دەڵێن، لە بازرگانی نەوت و قاچاخی و بردنی پارەی هەرێم بەردەوام بن و نەینێرنەوە بۆ عێراق، ئێمەش سزای موچەخۆران دەدەین".

محەمەدی حاجی مەحمود داوای راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی دەکات
محەمەد حاجی مەحمود، سکرتێری گشتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان جارێکی دیکە پرسی ریفراندۆمی ورژاندووە و پێی وایە، ڕیفراندۆم هەیە و دەبێت هەرێمی کوردستان بڕیاری خۆی بدات، چونکە ڕیفراندۆم دەنگی پێویستی بۆ جیابوونەوەی کورد لە عێراق بەدەستهێناوە.

باسی لەوەشکردووە، ئەوەی بەرامبەر بە کورد دەکرێت بڕیاری هەموو سیاسییەکانی عێراقە نەک تەنها وەزیری دارایی، ئەوەی عێراق دەیکات کاردانەوەی واژۆکردنی گرێبەستەکانی کوردستانە لە ئەمریکا.

محەمەد حاجی مەحمود بۆچوونی وایە، عێراق زۆر لاوازە و کورد زۆر بەهێزە، بۆیە عێراق بەبێ کورد هەڵبژاردنی بۆ ناکرێت، بەبێ بەشداریی کورد لە پرۆسەی سیاسیدا هەموو شتێک لە عیراق تێکدەچێت.

نوسراوەکەی تەیف سامی
تەیف سامى، وەزارەتى دارایی عێراق، بە نووسراوێکی فەرمی حکومەتی هەرێمى کوردستانى ئاگادار کردووەتەوە لەوەى چیدیکە ناتوانێت لە ناردنى پارەی مووچە بەردەوام بێت، بە پاساوى ئەوەى بڕى پشکى دیاریکراوى خۆى لە یاسای بودجە تێ پەڕاندووە