-18

٩ هەڵە کە کەسایەتی منداڵ لەناو دەبات

هەندێک کردار و ڕەفتار دەتوانن خۆبەگەورەزانینی منداڵ کەمبکەنەوە، بەپێی ئەوەی کە ڕۆژنامەی تایمز ئۆف هیندستان بڵاویکردووەتەوە، ٩ هەڵە هەیە کە دایک و باوک دەتوانن بیکەن، هەندێکیان لەخۆوە، و دەتوانن متمانەی منداڵەکە لەناوببەن، بەم شێوەیە:

1. ڕەخنەی زۆر
کاتێک منداڵێک چەندین جار پێیان دەوترێت کە هەوڵەکانی بەس نییە، ئەوا دەست دەکات بە گومانکردن لە تواناکانی و خۆی لە تەحەددای نوێ دەدزێتەوە. دایک و باوک لەبری ئەوەی سەرنجیان لەسەر ئەو هەڵانەی منداڵەکە بێت، دەتوانن سەرنجی بنیاتنەر بدەن کە هاندەری باشتربوون بێت و تیشک بخەنە سەر خاڵە بەهێزەکانی.

2. دایک و باوکی زۆر خۆپارێز
سروشتییە دایک و باوک بیانەوێت منداڵەکانیان لە زیان بپارێزن، بەڵام زیادەڕۆیی لە پاراستنی منداڵ کاریگەری نەرێنی لەسەر متمانە بەخۆبوونی منداڵ دەبێت.

کاتێک منداڵان ڕێگەیان پێنادرێت بگەڕێن، متمانەیان بەخۆیان نابێت لە مامەڵەکردن لەگەڵ بارودۆخە نوێیەکانی ژیاندا.

3. چاوەڕوانی زۆر
چاوەڕوانییە بەرزەکان دەتوانێت پاڵنەرێک بێت بۆ منداڵان بۆ بەدەستهێنان، بەڵام دانانی ئاستەکە زۆر بەرز دەتوانێت کاریگەری پێچەوانەی هەبێت.

کاتێک منداڵان هەست دەکەن هەرگیز ناتوانن چاوەڕوانییەکانی دایک و باوکیان بەدی بهێنن، لەوانەیە بە تەواوی واز لە هەوڵدان بهێنن، پێیان وایە مەحکومن بە شکستهێنان.

4. بەراوردکردن لەگەڵ هاوتەمەنەکانیان
بەراوردکردنی منداڵ بە خوشک و براکانی، هاوپۆلەکانی، یان تەنانەت منداڵانی دیکە بە گشتی، زیانێکی زۆر بە متمانەی بەخۆی دەگەیەنێت.

5. نەبوونی ستایش
کاتێک هەوڵی منداڵان ناناسرێتەوە، مەیلیان بۆ ئەوە هەیە کە قەدرزانی و توانای ئەوەیان نییە کە بتوانن ئەو شتە بەدەست بهێنن کە دایک و باوک داوای دەکەن.

بەردەوام ناسین و ستایشکردنی هەوڵەکانی منداڵ، هەرچەندە بچووک بێت، بەهای خۆی بەرز دەکاتەوە و پاڵنەرێکە بۆ بەردەوامبوون لە هەوڵدان.

6. نازکردنی مەترسیدار
لە کاتێکدا گرنگە خۆشەویستی و پشتیوانی پێشکەش بکرێت، بەڵام نازکردنی زۆر دەتوانێت متمانەی منداڵ تێکبدات. کاتێک منداڵان زۆر نازیان پێدەدرێت، ئەوا وابەستەی کەسانی دیکە دەبن و کێشەیان هەیە بۆ ئەوەی بە تەنیا مامەڵە لەگەڵ تەحەددیاتەکاندا نەکەن.

7- نەبوونی پشتیوانی و تێگەیشتن
منداڵان پێویستە هەست بە تێگەیشتن و پشتگیری سۆزداری بکەن. کاتێک هەستەکانیان پشتگوێ دەخرێن، هەست بە نائەمنی دەکەن. وەڵامدانەوەی ترسەکانی منداڵ و چەسپاندنی هەستەکانی یارمەتیدەرە بۆ بنیاتنانی هەستێکی بەهێزی بەهای خۆی.

8. سزای توند
دەبێت ئامرازێکی نا توند بۆ سزادانی هەڵەکان دابنرێت. هەڵە بەشێکی سروشتی پرۆسەی فێربوونە و دەبێت ڕێبازێکی بەزەیی و بابەتیانە پەیڕەو بکرێت کە یارمەتی منداڵ بدات هەڵەکان وەک دەرفەتی فێربوون بەکاربهێنێت.

9. سنوور و ڕێسای ناتەبایی
منداڵان پێویستیان بە سنوورێکی یەکگرتوو و ڕوون هەیە، کە هەستکردن بە ئاسایش و تێگەیشتن لەوەی کە چاوەڕوانی چییان لێدەکرێت.

کاتێک یاساکان ناتەبایی یان پێشبینینەکراو بن، دەتوانێت ببێتە هۆی سەرلێشێواوی و نائەمنی، بەمەش دوورکەوتنەوە لە هەر هەوڵێک بۆ گەڕان و پەرەپێدان.

هەواڵ

دوو رۆژە درۆنی خۆکوژ هێرش دەکاتە سەر پێشمەرگە

دوو رۆژە درۆنی بۆمبڕێژکراو نزیکی سەنگەرەکانی پێشمەرگە دەبنەوە لە سنوری ئامێدی و دەتەقنەوە، بەو هۆیەوە پێنج پێشمەرگە بریندرابوون، هەرچەندە دەوترێت درۆنەکانی هی پەکەکەیە، بەڵام تائێستا هیچ لایەنێک خۆی نەکردووە بە خاوەنی ئەو درۆنانە.

رۆژی 28ـى نیسان درۆنێکی خۆکوژ نزیکی یەکێک لە سەنگەرەکانی پێشمەرگە بووەوە لە سنوری ئامێدی، پاش ئەوەی چووە سەر ئەو سەنگەرە تەقیەوە ئەمڕۆیش، جارێکی تر درۆنێک بەسەر بارەگایەکی پێشمەرگەدا کەوتە خوارەوە و دوو پێشمەرگە برینداربوون.

بەوتەی کامەران عوسمان، ئەندامی رێکخراوی سی پی تی ئەمریکی رایگەیاند، درۆنەکەی 28ـى مانگ کە بەسەر سەنگەرێکی پێشمەرگەوە لە سنوری ئامێدی تەقیەوە، لەلایەن پەکەکەوە نێردراوە، بەڵام لەلایەن تورکیاوە تەقەی لێکراوە و تەقێنراوەتەوە.

هەرچەندە دەوترێت خاوەنی درۆنەکەی دوێنێ پەکەکەیە، بەڵام تائێستا پەکەکە هیچ لێدوانێکی لەسەر رووداوەکەی دوێنێ و ئەمڕۆ بڵاونەکردووەتەوە، هەروەها روون نییە درۆنەکەی ئەمڕۆ کێ ئاراستەی کردووە.

لەسەر ئەو درۆنە خۆکوژیانەی ئاراستەی سەنگەرەکانی پێشمەرگە دەکرێن، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، گرووپێکی "تیرۆریست"ی، لە دوو هێرشی جیاوازدا، بە درۆن بنکەکانی هێزی پێشمەرگەیان لە سنووری پارێزگای دهۆک کردووەتە ئامانج

ئەنجومەنی ئاسایش بەبێ ئەوەی ناوی هیچ لایەنێک بهێنێت دەڵێت: هەندێ لایەن و گرووپ هەوڵ دەدەن پرۆسەی ئاشتی و سەقامگیری لە دەڤەرەکەدا پەک بخەن.

هەر لەسەر ئەو رووداوە، رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێم لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ئەوەی روویداوە تێکدانی ئاسایش و سەقامگیری ناچەکەیە و پێویستە سنورێکی بۆ دابنرێت.

لە ساڵی 2015 بەدواوە، شەڕ و پێکدادانی نێوان گەریلاکانی پەکەکە و سوپای تورکیا و هەروەها هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیا بۆسەر سنوری دهۆک و ناوچەی برادۆست لە سنوری ئیدارەی سۆران، زیانی گەورەی بە سروشتی ناوچەکە گایاندووە و بووەتەهۆی چۆڵبوونی دەیان گوند.