-18

مەترسی نەخواردنی نانی بەیانی لە منداڵاندا

بەشێكی زۆری دایکان و باوکان، رووبه‌ڕووی کێشه‌ی که‌مخواردن (که‌می ئیشتها)ی منداڵەكانیان دەبنەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی نیگەرانی و دڵەڕاوكێیەكی زۆر بۆیان و نازانن چۆن مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌م حاڵه‌ته‌ی منداڵەكەیاندا بكەن.كەمی ئیشتیها، زیاتر لە تەمەنی (۲ ـــ ۸ ساڵ) لە منداڵاندا روو دەدات.هۆکاره‌کانی که‌می ئیشتها له‌ منداڵان چییە :ئازار: وه‌ک له‌ کاتی ددانی تازه‌دا، برینداربوونی زمان و ناو لێو به‌ هۆی ڤایرۆسه‌وه‌، ئازار و پێچی ناوسک، قه‌بزی به‌رده‌وام.په‌تا و هه‌ڵامه‌ت: هه‌وکردنی له‌وزه‌تێنی درێژخایه‌ن، یان دووباره‌بووەوە، هه‌وکردنی گوێی ناوه‌ڕاست
به‌ زه‌حمه‌ت پاروو قووت دان: وه‌کوگه‌وره‌بوونی له‌وزه‌تێن، هەربرێنێكی قوڕگ.
ترس و دڵه‌ ڕاوکێ: بۆ نموونه‌ له‌ خوێندگا، یان بوونی ئاژاوه‌ و شه‌ڕی نێوان دایک و باوک.
پێدانی خواردنێك که‌ مناڵه‌ حه‌زی لێ نه‌کات.
خواردنی پسکیت و چپس و شیرینی و شه‌ربه‌تی بازاڕی و خواردنه‌وه‌ گازییه‌کان.
مامه‌ڵه‌ی هەڵە له‌ کاتی خواردن: وه‌کو تووڕه‌بوون لێی، یاخود لێدان و هەڕەشە لێكردنی بۆ ئه‌وه‌ی به‌ زۆر نان بخوات یان لۆمه‌ کردنی کاتی نان خواردن.
که‌می جووڵه‌ و سستی منداڵ: به‌ هۆی زۆر سه‌یرکردنی ته‌له‌فزیۆن، یان به‌کارهێنانی ئامێرە زیرەكەكان (ئایپاد و مۆباێل)
بە زۆر پێدانی شیر: به‌ تایبه‌تی پاش ته‌مه‌نی یه‌ک ساڵی، كە ئیدی وردە وردە خواردن دەخوات، هەروەها لێ نه‌بڕینه‌وه‌ی شیر پاش دوو ساڵ له‌گه‌ڵ دره‌نگ پێدانی خواردن به‌ منداڵ (پێویسته‌ دوای چوار مانگی شۆربا و سریلاک بدرێت به‌ منداڵ)
شه‌ونخوونی: پێویسته‌ منداڵی ژێر ته‌مه‌ن ۱۲ ساڵ، شه‌وانه‌ سه‌عات نۆ خه‌وتبێت له‌ هه‌موو وه‌رزه‌کان.
گرنگی نه‌دان به‌ منداڵ و یاری نه‌کردن له‌ گه‌ڵیدا و به‌ جێهێشتنی بۆ ماوه‌ی زۆر به‌ ته‌نها، (بەلای تەلەفزیۆنەوە یاخود شتی یاریكردنەكانی).
هه‌ندێکجار منداڵ نان نەخواردن وه‌کو كەرەستەیەك به‌کار دەهێنێت بۆ سه‌رنجڕاکێشانی دایک و باوک و دەربڕینی توڕەیی و ناڕەزایی
بوونی کرمی ڕیخۆڵه: هه‌ندێ هه‌وکردنی گه‌دده‌ و ڕیخۆڵه‌کان.گرنگترین ڕێنمیایه‌کان و چۆنیه‌تی چاره‌سه‌رکردنی :دوورکه‌وتنه‌وه‌ له‌ عینادی کردن له‌گه‌ڵ منداڵ، تا به‌زۆر خواردن بخوات.
باشترە زیاتر ئه‌و خواردنانه‌ بۆ منداڵ ئاماده‌ بکرێت، که‌ حه‌زی لێده‌کات (به‌مه‌رجێک خۆراکی ته‌ندروست بێت)
ئاماده‌کردنی خواردن به‌ شێوازی سه‌رنجڕاکێش و ڕازانده‌وه‌ی، پێدانی خواردنی تازه‌.
هاندانی مناڵ: بۆ نموونه‌ پێبڵێ ئه‌گه‌ر بۆ هه‌فته‌یه‌ک خواردن بخوێت، یارییه‌کی تازه‌ی وه‌ک پاسکیل یا بووکێکی تازه‌ت بۆ ده‌کڕم یان ده‌تبه‌م بۆ شوێنی یاریکردن، لەم حاڵەتەیشدا پێویستە به‌ڵێنه‌که‌ت بەریتەسەر.
له‌ قاپێکی گه‌وره‌ بڕێکی که‌م خواردنی بۆ تێ بکه‌، یان له‌ یه‌ک قاپ دا به‌یه‌که‌وه‌ بیخۆن.
فێری مه‌که‌ به‌دیار ته‌له‌فزێون و ئایپاد و مۆبایڵه‌وه‌ خواردن بخوات و خۆیشت له‌ کاتی خواردن مۆبایل به‌کار مه‌هێنه‌، له‌ بری ئه‌وه‌ قسه‌ی خۆشی له‌گه‌ڵ دا بکه‌.
پێدانی شروبی ڤیتامین بی کۆمپلێکس و زنک و ڤیتامین دی له‌ ژێر چاودێری پزیشک.
به‌کار نه‌هێنانی شروبی ئیشتها به‌ بێ ڕێنمیایی پزیشکی پسپۆڕ.

هەواڵ

"ئەمڕۆ 16 رۆژنامەوان دەستگیرکراون"

ئەمڕۆ، لە شاری سلێمانی، بۆ رێگرییکردن لە ئەنجامدانی خۆپیشاندان، هێزی ئەمنی لە چەندین شوێنی شەقامی سالم و بەشێک لە دامەزراوەکانی دیکە بڵاوەیان پێکرا و چەندین رۆژنامەوان و چالاکوان و بەرپرسی حیزبی دەستگیرکران.

مایک نیوز زانیویەتی، سەرلەبەیانی ئەمڕۆ، ژمارەیەک مامۆستا لەبەردەم پەروەردەی رۆژئاوا لە شەقامی سالم، لەلایەن هێزێکی ئەمنییەوە دەستگیرکراون و لەدەرەوەی شاری سلێمانی ئازادکراون.

هەروەها دوو تیمی رۆژنامەوانی کەناڵی ZOOM لە شەقامی سالم دەستگیرکراون و کەلوپەلی رۆژنامەوانییەکانیان دەستی بەسەرداگیراوە.

بەپێی زانیارییەکانی مایک نیوز، هەر لەماوەی یەک کاتژمێردا 16 لەشاری سلێمانی رۆژنامەوان دەستگیرکراون و پاش نیوەڕۆ ئازادکراون.

سەنتەری میترۆ، کە دامەزراوەیەکە بۆ بەرگریی لە رۆژنامەوانان و ئازادی رادەربڕین، ئاشکرایکردووە، دوێنێ رێکخەرانی خۆپیشاندانی مۆستایان و موچەخۆران دەستگیرکراون و ئەمڕۆش ئەم میدیاکارانە دەستگیرکراون:

راگەیاندنکارێکی کەناڵی ئازادی
تیمی رۆژنامەوانیی کەناڵی سپێدە
تیمی رۆژنامەوانیی کەناڵی پەیام
دوو تیمی رۆژنامەوانیی کەناڵی زووم
تیمی رۆژنامەوانی مۆراڵ میدیا

هەر ئەمڕۆ، کەناڵی پەیام، ئاشکرایکرد، تیمێکی رۆژنامەوانەکانیان لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیرکراون، بەڵام وردەکاریی زیاتریان لەوبارەیەوە بڵاونەکردووەتەوە.

لەلایەکی دیکەوە به‌رپرسێكی ره‌وتی هه‌ڵوێست له‌ سلێمانی رایگه‌یاند، هه‌ریه‌كه‌ له‌ عه‌لی حه‌مه‌ساڵح، سەرۆکی رەوت، د. غالب محه‌مه‌د و د. رێبوار كه‌ریم ئەمڕۆ له‌به‌رده‌م نوسینگه‌ی ره‌وتی هه‌ڵوێست لە سلێمانی ده‌ستگیركراون.

ئەم دۆخە ئەمنییەی شاری سلێمانی پاش ئەوەهات کە چەند رۆژێکە داخوازییەک هەبوو بۆ ئەنجامدانی خۆپیشاندان لە رۆژی پێنجشەممە، بەمەبەستی داواکردنی موچە و شایستەداراییەکانی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، بەڵام بەرپرسانی ئەمنی و پارێزگار مۆڵەتی خۆپیشاندنیان نەدا، بەپاساوی ئەوەی "دۆخەکە ئێستا گونجاو نییە".

کاروان ئەنوەر، سەندیکای رۆژنامەنوسان لقی سلێمانی:
رۆژنامەوانە دەستگیرکراوەکان پاش ئەوەی خوانی نیوەڕیان بۆ ئامادەکرا ئازاد دەکرێن

رەحمان غەریب، رێکخەری سەنتەری میترۆ، بۆ کەناڵی زووم:
وتەبێژی ئاسایشی سلێمانی دەڵێت بەپێی بڕکەی 10ی یاسای رێکخستنی خۆپیشاندان، ئەمڕۆ خەڵک دەستگیرکراوە، لەکاتێکدا جارێ خۆپیشاندان نەکراوە و هیچ زیانێک نەگەیەنراوە و یاساشکێنی نەکراوە، لەدوێنێوە خەڵک دەستگیردەکەن، یاساکە کوا شتی وای تیایە؟!
خەڵک چی بکات؟ دەچن بۆ بەغداد، پێیان دەوترێت جاش و خۆفرۆش، لێرە خۆپیشاندان دەکەن دەستگیریان دەکەن
سەندیکای رۆژنامەنوسان لە سلێمانی لەبەرئەوەی یەکێتین ناتوانن پشتیوانی رۆژنامەوانان بکەن.
چارەسەری ئەمنی ناڕەزایەتییەکان فراوانتر دەکات
ئەمەی دەکرێت هەڵمەتی دەستگیرکرنە
ئێستا هێزی ئەمنی بوون بە دوژمنی کامێرا، هەرکەسێک کامێرای پێبێت دەستگیری دەکەن
هێزی ئەمنی سڵناکاتەوە و مۆبایلی کەسەکان بەزۆر دەکەنەوە و زانیارییە تایبەتەکانی دەردەهێنن

وتەبێژی دەزگای ئاسایشی هەرێم-سلێمانی بۆ مایک، عەقید سەلام عبدولخالق:
خۆپیشاندان لە سلێمانی قەدەغە نییە، ئەوەی کراوە دواخستنی خۆپیشاندان بووە، زانیاریی پێشوەختەمان هەبووە کە خۆپیشاندانەکە بەلاڕێدا دەبرێت و خەڵک زیانمەند دەبن تیایدا.
کاری ئێمە زانیاریی پێشوەختەیە و لەسەر ئەم زانیارییە رێگرییمان کردووە، لە داخوازیی و مافی مامۆستایان تێدەگەین و ئێمەش بەشێکین لە دۆخەکە.

 
ده‌ستگیركردنی ئه‌و كه‌سانه‌ له‌كاتێكدایه‌ كه‌ مامۆستایان و فه‌رمانبه‌رانی ناڕازی بڕیاریاریاندابوو ئه‌مڕۆ خۆپیشاندان به‌ڕێوه‌ببەن، به‌ڵام له‌لایه‌ن لیژنه‌ی ئه‌منی سلێمانی داخوازییەکەیان ره‌تكرایه‌وه‌ به‌بیانوی نه‌گونجاوی كاته‌ی.

مامۆستایان و فه‌رمانبه‌رانی ناڕازی داوای موچه‌كانیان ده‌كه‌ن كه‌ ماوه‌ی نزیكه‌ی 60 رۆژه‌ وه‌ریان نه‌گرتوه‌، ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه‌ كه‌ هێشتا حكومه‌ت پلانی بۆ دابه‌شكردنی موچه‌ی مانگه‌كانی (ئایار/5) و (حوزه‌یران/6) رانه‌گه‌یاندوه‌.