-18

چۆن هەواڵێکی گرنگ بە منداڵەکەت دەڵێیت

هەندێک جار بەشاردنەوەی هاواڵێکی ناخۆش لە منداڵەکانمان کە ڕەنگە  ڕووبەڕووی خێزانەکە ببێتەوە  هەست دەکەین کە دەیانپارێزین، یەکێک لە ھەواڵە ھەستیارەکان کە ڕەنگە دایک و باوک تووشی دەمارگیری بکات ئەوەیە ئەگەر یەکێکیان تووشی نەخۆشییەکی سەخت بێت.
سروشتییە هەر دایکێک بیەوێت منداڵەکانی لە هەواڵە ناخۆشەکان بەدوربن، لە مانگی تشرینی یەکەم، کە تیایدا هۆشیاری دەدرێت لە بەرزبونەوەی ڕێژەی توشبوون بە شێرپەنجەی مەمک لەسەر ئاستی جیهان .
بۆ نمونە ئەگەر هاتوو دایکەکە تووشی نەخۆشیی بوو لە نێوان دوو بژاردەدا کە ڕاستگۆی و شاردنەوەی بابەتەکەیە، زۆرکات شاردنەوەی بابەتەکە هەڵدەبژێرێت ئەمەش ڕەنگە زۆر زیاتر زیان بگەیەنێت نەک سوود.

ڕاستە لەوانەیە ترس هەبێت کە ڕێگریت لێبکات لەوەی ڕاستگۆ بیت لەگەڵ منداڵەکەتدا، وەک هەستکردن بەوەی کە باسکردنی شێرپەنجە وا دەکات زیاتر واقیعی دەرکەوێت لەکاتێکدا هێشتا سەختە بۆت نەخۆشیەکەت قبوڵ بکەیت، بەڵام ئاگادار بوونی منداڵەکەت و  ڕوونکردنەوەی دۆخەکە بۆی ڕەنگە ڕوداوەکان کەمتر بۆی ئازار دەر بن و کەمتر کاریگەری لەسەر دەروونی منداڵەکانت هەبێت.
منداڵان زۆر بەهەستن زۆرجار دەزانن کە کێشەیەکی جددی لەسەر کەسانی نزیک لەوان هەیە، ڕەنگە پێشتر تێبینی گۆڕانکاری لە چۆنیەتی  و هەڵسوکەوتی گەورەکانی دەوروبەریان بکەن، ڕەنگە هەڵە تێگەیشتنیان ببێتە هۆی ئەوەی تووشی دڵەڕاوکێ و خەمۆکی و نەخۆشییە دەروونییەکانی دیکە ببن.
پێویستە ئاگاداری هەڵبژاردنی کات و شوێنی گونجاو بێت بۆ ئاگادارکردنەوەی منداڵ لە هەر پێشهاتێکی گرنگ 

قسەکردن لەگەڵ منداڵ و هەرزەکاران و ڕووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵ نەخۆشی باوک یان دایکدا چەندین سوودی هەیە، کە بریتین لە:
زانینی ئەوەی چی ڕوودەدات ڕەنگە وایان لێبکات کەمتر هەست بە دڵەڕاوکێ بکەن، و نیشانیان بدات کە متمانەت پێیان هەیە.

پێویست ناکات خەمی ئەوەت هەبێت کە گوێیان لە گفتوگۆکانت بێت لەگەڵ کەسانی تر سەبارەت بە بابەتەکە.
گفتوگۆ دەتوانێت وایان لێبکات هەست بە نزیکبوونەوە بکەن و بتوانن پشتگیری یەکتر بکەن، ئەمەش ڕەنگە یارمەتیان بدات باشتر مامەڵە لەگەڵ دۆخە سەختەکاندا بکەن.
گرنگە دەرفەتیان پێ بدرێت باسی ترس و نیگەرانییەکانیان بکەن، هەروەها پرسیار بکەن.
لە لایەکی ترەوە بە نهێنی هێشتنەوەی بابەتەکە کاریگەری زۆری دەبێت لەسەر منداڵەکەت، لەوانەیە ببێتە هۆی ئەوەی لایانی دەرونی منداڵەکەت تێکبدات و ئازار بچێژێت و هەست بە ترس بکەن، چونکە نازانن چی ڕوودەدات یان بیرۆکەیەکی هەڵەیان بۆ دروست دەبێت سەبارەت بەوەی رودەدات.
ئاگاداربە لەوانەیە هەست بە تەنیایی و دڵەڕاوکێ بکەن چونکە کەسێکیان نییە باسی نیگەرانییەکانیان لەگەڵ بکەن، لەوانەیە پێیان وابێت کە ئەوان ئەوەندە گرنگ نین کە بتوانن لە کاروباری خێزانیدا ڕاوێژیان پێ بکرێت، یان تەنانەت لەوانەیە تووشی دڵەڕاوکێ ببن وەک ئەوەی کارێکی هەڵەیان کردبێت کە بووەتە هۆی باوک یان دایکیان نەخۆش بکەون.
جگە لەوەش زۆرجار منداڵان بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ بۆیان دەردەکەوێت کە چی ڕوودەدات. بۆ نموونە لەوانەیە گوێیان لە شتێک بێت لە هاوڕێکانی خێزانەکەی یاخود زانیاری لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە، یان ڕەنگە هەست بە نیشانەکانی بکەن، بە تایبەت ئەگەر دایکەکە چارەسەری کیمیایی وەرگرتبێت، ئەمەش لەوانەیە توشی گرفتی بێ متمانییان لەگەڵ دایک و باوکدا .

چۆن بە دروستی منداڵەکات ڕووبەڕوو دەکەیتەوە لەگەڵ هەواڵە گرنگەکان؟
قسەکردن لەگەڵ منداڵەکانت سەبارەت بە دەستنیشانکردنی شێرپەنجە یەکێکە لە هەنگاوە گرنگەکان کە دەریدەخات متمانەت پێیان هەیە و ئەمەش ڕەنگە یارمەتیان بدات هەست بە دڵنیایی زیاتر بکەن. گرنگترین هەنگاوەکان کە دەبێت لەم کارەدا لەبەرچاو بگیرێن بریتین لە:

1- کات و شوێنی گونجاو
پێویستە کات و شوێنی گونجاو هەڵبژێردرێت لەوانەیە شوێنێک هەبێت کە هەست بە توانای زیاتر بکەیت لەگەڵ منداڵەکەت یان منداڵەکەتدا قسە بکەیت، تەنها دڵنیابە لەوەی شوێنێکە کە ئەوانیش دەتوانن قسەی تێدا بکەن، وەک کافێیەکی دیاریکراو، مێزێک لە یەکێک لە باخچە کراوەکان، یان تەنانەت لە شوێنی ژیاندا ژوورێک لە ماڵەوە، بەڵام پێشنیار دەکرێت بۆ یەکەمجار لە شوێنێکی دەرەوەدا ئەو هەواڵەیان پێ بدرێت، بۆ ئەوەی ماڵەکە پەیوەندی بە یەکەم هەستی ترس و شۆکەوە نەبێت لە هەواڵە نائارامکەرەکانەوە.
هەروەها هەوڵبدە ڕاست پێش خەوتن پێیان نەڵێیت، چونکە لەوانەیە نەتوانن بخەون. ئەگەر لە منداڵێک زیاتر بوو، ڕەنگە باشتر بێت پێکەوە پێیان بڵێن، چونکە ئەمە ڕێگری دەکات لەوەی هەست بکەن کەسانی دیکە لەوان زیاتر دەزانن.

2- کاتێکی پێویستیان پێ بدە
لەبیرت بێت یەکەم گفتوگۆ تەنها خاڵی دەستپێکێکە. پاشان دەتوانیت هێواش هێواش زانیاری بچووک بدەیت بە منداڵەکانت بۆ ئەوەی دڵنیایان بکەیتەوە و پەروەردەیان بکەیت دەربارەی وردەکارییەکانی کە لەگەڵ تەمەنیاندا بگونجێت.

3- ڕاستگۆبە لەگەڵیان
هەمیشە باشترە لەگەڵ منداڵان ڕاستگۆ بیت، چونکە ئەگەر هەستیان کرد شتێک دەشاریتەوە، لەوانەیە وا بیربکەنەوە کە ڕاستییەکان لێیان دەدزیتەوە. هەروەها هەوڵبدە گرنگی شتەکان کەم نەکەیتەوە یان جددیەتیان کەم نەکەیتەوە.
بەپێی دۆخەکە ڕەنگە بتوانیت پێیان بڵێیت کە شێرپەنجە مەترسیدارە، بەڵام زۆر کەس لەگەڵ چارەسەرکردن باشتر دەبن. کاتێک ناتوانیت وەڵامی هەموو پرسیارەکانیان بدەیتەوە، پێیان بڵێ کە هەوڵدەدەیت وەڵامەکان بدۆزیتەوە و کاتێک زیاتر زانیت ئاگاداریان دەکەیتەوە.
منداڵان بەتایبەت ئەوانەی تەمەنیان لە خوار 10 ساڵەوەیە پێویستیان بە دڵنیایی هەیە سەبارەت بە زۆربەی بابەتەکان. 
4- مامەڵەی تایبەت لەگەڵ هەرزەکاری
ڕەنگە هەرزەکاران کاردانەوەیان جیاواز بێت لە منداڵانی بچووکتر کاتێک پێیان دەوترێت کە دایکیان یان تەنانەت باوکیان تووشی شێرپەنجە بووە. لەوانەیە داوای زانیاری زیاتر بکەن یان پێویستیان بە هەندێک کات هەبێت بۆ دەربڕینی هەستەکانیان.
باشتر وایە ڕاستییەکان دەربارەی شێرپەنجەکە و پلانی چارەسەرکردن بە هەرزەکاران بڵێیت. هانیان بدە هەر پرسیارێکیان هەیە بیکەن، و بە میهرەبانی و ڕاستگۆیانە وەڵامیان بدەرەوە. لەبیرت بێت کە هەرزەکاران سەربەخۆیی خۆیان بە نرخ دەزانن، بەڵام هێشتا چاویان لە تۆ دەبێت بۆ دڵنیابوون و پشتگیری.

تەندروستی

ئایا مانەوە لە ئاوی سارددا زیانی هەیە؟

لە بابەتێکی ماڵپەڕی " ScienceAlert"دا بڵاو کراوەتەوە، مانەوە لەناو سارددا لەلایەن وەرزشوانانەوە بەکارهێنراوە وەک ڕێگەیەک بۆ کەمکردنەوەی ئازاری ماسولکەکان و خێراکردنی کاتی چاکبوونەوە بە شێوەیەکی گشتی خەڵک نزیکەی دە خولەک دوای وەرزشکردن لە ئاوی سارددا بەسەر دەبەن کە لە نێوان ١٠ بۆ ١٥ پلەی سەدیدا.
ئاوی سارد بەکارهێنراوە بۆ یارمەتیدان لە چارەسەرکردنی نیشانەکانی خەمۆکی و ئازار و شەقیقە، یارمەتی چالاکبوونی سوڕی خوێن و زیادبوونی بەرگری جەستە دەدات، ئەمەش تەندروستی دڵ باشتر دەکات و پەستانی خوێن کەمدەکاتەوە، گیرانی خوێنبەرەکان لادەبات و سوڕی خوێن باشتر دەکات، هەروەها ئاوی سارد یارمەتی چاکبوونەوەی ماسولکە گرژەکان دەکات، زۆربەی وەرزشوانان پەنا دەبەنە بەر دوشێکی سارد یان دانیشتن لە جاکوزییەکی سارد دوای مەشقەکان بۆ کەمکردنەوەی ئازاری ماسولکەکان، چونکە یارمەتی ماسولکەکان دەدات باشتر و لە ماوەیەکی کورتتردا چاکببێتەوە.
سەرەڕای سوودە زۆرەکانی بەشێک لە توێژینەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە خۆنوقمکردن لە ئاوی سارددا رەنگە کاریگەری زیانبەخشی لەسەر جەستە هەبێت، پسپۆران جەخت لەوە دەکەنەوە لە شێوازەکانی چارەسەرکردنی ئاوی سارددا خۆشۆردن بژاردەیەکی کەمتر مەترسیدارە چونکە لە ڕووی پلەی گەرمی و کاتی بەرکەوتنەوە گونجاوترە بە بەراورد بە دانیشتن لە جاکوزییەکی سارددا.
هەرچەندە زۆر لێکۆڵینەوەی تەواو نییە کە زیانەکانی مانەوە لە ئاوێکی سارددا نیشان بدات، بەڵام خۆنوقمکردن لە ئاوی سارددا بۆ ماوەیەکی زۆر ئەگەری تووشبوون بە جەڵتەی مێشک یان جەڵتەی دڵ زیاد دەکات لە ئەنجامی زۆر دابەزینی پلەی گەرمی جەستە، کاتێک بۆ ماوەیەکی زۆر لە ئاوی سارددا دەمێنیتەوە دەست و قاچەکان هەست بە ساردییەکی زۆر یان بێهێزی دەکەن ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی ئازار و زیان بە خوێنبەرەکان دەگەیەنێت.
ئەگەر دەتەوێت چارەسەری ئاوی سارد تاقیبکەیتەوە، لێرەدا چەند شتێک دەخەینەڕوو کە دەبێت لەبەرچاو بگرن:
١. پێشتر لە پزیشکەکەت بپرسە بۆ ئەوەی دڵنیا بیت کە سەلامەتە بۆ تۆ ئەنجامی بدەیت.
٢. پلانی چۆنیەتی خۆنوقمکردن و دەرچوون لە ئاوەکە بە سەلامەتی دابنێ، لەبیرت بێت کە ماسولکەکانت بە باشی کار ناکەن کاتێک بۆ ماوەیەکی زۆر لە ئاوی سارددا دەبێت لەوانەیە نەتوانیت هەست بە دەست و قاچەکانت بکەیت.
٣. بزانە دوای ئەوە چۆن هەست بە گەرمی دەکەیت، دڵنیابە خاولی و جل و بەرگی وشک و خواردنەوەیەکی گەرمت پێیە.
٤. تا بە تەواوی گەرم دەبیتەوە زۆر جوڵە مەکە.
٥.تەنها بۆ ماوەیەکی کەم لەناو ئاوی سارددا بمێنەرەوە، پێش ئەوەی هەست بە بێهێزی و ئازار یان لەرزین بکەیت لە ئاوەکە وەرە دەرەوە.