Project

کورد کەی دەبنە بار بەسەر یەکترەوە؟

Mic
2021-06-21

سیاسەتمەداری بەناوبانگی ئەمریکا هێنری کیسنجەر وتوویەتی: کورد مەحکومی جوگرافیان بۆیە زۆر درەنگ دەگەن بە ئامانجەکانیان!

رەنگبێ ئەم پێناسەیە پوختترین و واقیعیترین پێناسەبێ بۆ بێئاکامی شۆڕش و سەرهەڵدانەکانی کورد. چونکە هیچ شۆڕش
و راپەڕێنێکی کورد نییە بەهۆی کاریگەرییەکانی جوگرافیاکەیانەوە شکستی نەهێنابێ یان لاواز نەبووبێ.

لانیکەم سەد ساڵی رێکە، هەر کاتێک بزووتنەوەیەکی سیاسی یان چەکداریی کورد سەری هەڵدابێ لە پارچەیەکی، ئەوا سەرانی ئەو بزووتنەوەیە بەناچاری پەنایان بۆ پارچەیەکی تری کوردستان بردووە، بەڵام هەرزوو ناچارکراون ئەو پارچەیە جێبهێڵن ئەگەرنا توشی شەڕ و خوێنڕشتنی کورد بە کورد هاتوون...بۆ نموونە:

سمایلخانی شکاک ـ سمکۆ ـ کاتێک لە ناوچەی ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان دژی دەسەڵاتدارانی ئێران راپەڕی و بەشێکی زۆری کوردستانی خستە ژێر کۆنترۆڵی خۆی، بەڵام کەوتە ژێر پاڵەپەستۆیەکی زۆری حکومەتی ئێرانەوە، ئەوەبوو ساڵی1922 خۆی و بەشێک لە لەشکرەکەی هاتنە باشووری کوردستان. ماوەیەک لە هەولێر و دەوروبەری مانەوەو ویستی ئینگلیز یاریدەی بدەن. بەڵام ئینگلیزەکان کە ئەو کات هاکمی عێراق بوون نەک یاریدەیان نەدا، بەڵکو فشاریان خستە سەر کوردی هەولێر تا چیتر جێی نەکەنەوە.

سمکۆی شکاک بەناچار ڕووی لە شاری سلێمانی کرد کە ئەوکات سلێمانی پایتەختی قەڵەمڕەوی شێخ مەحموودی حەفید بوو. سمکۆ لەلایەن شێخ مەحموودەوە پێشوازییەکی گەرمی لێکرا، بەڵام ئینگلیز زۆری بۆ دەسەڵاتەکەی شێخ هێنا بۆیە سمکۆ ناچار گەڕایەوە ڕۆژهەڵاتی کوردستان.

"ئیسماعیل محەمەد عەلی خان ناسراو بە سمکۆی شکاک.. ساڵی ١٨٨٧ لە گوندێکی سەر بە شارۆچکەی سەڵماس لە رۆژهەڵاتی کوردستان لە دایکبووە. ساڵی ١٩٠٧ لە تەمەنی بیست ساڵاندا، لە ورمێ سەرکردایەتیی راپەرێنێکی کرد دژی شای قاجار و توانی بەشێکی زۆر لە رۆژهەڵاتی کوردستان بخاتە ژێر کۆنترۆڵی خۆی.
ساڵی ١٩٣٠ لە پیلانێکی ئێرانییەکاندا لە شاری شنۆ غافڵکوژ کرا."

هەوڵی دەرکردنی بارزانییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان

کاتێ شای ئێران ساڵی 1978 لە دەسەڵات و وڵات دەپەڕێنرا (حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و کۆمەڵە) بوونە حاکمڕانی بەشێک لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان. ئەو دوو حزبە هەوڵی زۆریاندا کە سەرانی پارتی و بنەماڵەی بارزانی کە بەهۆی شکستی شۆڕشی ئەیلول لە کەرەج و رۆژهەڵاتی کوردستان گیرسابوونەوە، دەر بکرێن. ئەو کاتە بە پارتی دەوترا "قیادە مۆقەتە" تەنانەت یەکێک لە خاڵەکانی مفاوەزاتی نێوان حکومەتی ئێران و کوردی رۆژهەڵات، دەرکردنی سەرۆک و سەرانی قیادە مۆقەتە بوو بۆباشووری کوردستان.

لەم ناکۆکییانەی نێوان کوردی رۆژهەڵات و قیادە مۆقەتەدا، سەدان پێشمەرگە و چەکداری کورد لە هەردوولا کوژران.

دوای شکستی شۆڕشی ئەیلول لە بەهاری ١٩٧٥، سەرکردە و چەکدارانی ئەو شۆڕشە بە سەرۆکایەتی مەلا مستەفا بارزانی لە (کەرەج)ی نزیک شاری تاران نیشتەجێکران. دوو ساڵ دواتر سەرکردایەتی پارتی خۆی رێکخستەوەو دەستیکردەوە بە خەبات. ئەم قۆناغەی سەرکردایەتیکردن ناونرابوو "قیادە مۆقەتە .. سەرکردایەتی کاتیی"
بنکە و بارەگای قیادە مۆقەتە زیاتر لە ناوچەی شنۆ و نەغەدەی رۆژهەڵاتی کوردستان بوو.

راوە پێشمەرگە لە هەکاری

 ساڵی 1978 لە کارەساتی (هەکاری)دا کە سەدان پێشمەرگەی ی.ن.ک چووبوونە باکووری کوردستان تا لەوێوە بچنە سوریا بۆ هێنانی چەک بۆ شۆڕشە تازە هەڵگیرساوەکەی باشووری کوردستان، ئەو کوردانەی چەکداری دەوڵەتی تورکیابوون لەگەڵ چەکدارە خێڵەکییەکانی ناوچەی هەکاری، بە توندی روبەڕووی پێشمەرگەکانی یەکێتی بوونەوەو بە دەیانیان لێکوشتن یان تەسلیمی میت و سوپای تورکیا قیادە مۆقەتەیان کردن. لەم رووداوەدا زیانێکی یەکجار گەورەی گیانیی و سەربازیی و سیاسی لە یەکێتی کەوت.

دوای دەستپێکردنەوەی شۆڕشی نوێ لە باشووری کوردستان، سەرکردایەتی ی.ن.ک هێزێکی ٥٠٠ کەسیی نارد تا لە باکووری کوردستانەوە بچنە سوریا بۆ هێنانی چەک. ئەو هێزە رەوانەکراوە لە ناوچەی هەکاری توشێ لێکدابڕان و سەرلێشوان هاتن و بەشی هەرەزۆری ئەو چەکدارانە بە شێوەی جۆراوجۆر کوژران یان تەسلیم بوونەوە بە حکومەتی عێراق. لە ئەدەبیاتی یەکێتی و شۆڕشی نوێدا ئەو رووداوە ناونراوە " کارەساتی هەکاری"


"پەکەکە بچێتە دەرەوە"

ساڵی 1991 کاتێ کوردستان پاککرایەوە لە بەعس و بەرەی کوردستانیی حوکمی گرتەدەست، بەبڕیارێکی پەرلەمانی کوردستان ساڵی 1992داوای دەرکردنی چەکدارانی پەکەکە کرا. دوای ئەوەی پەکەکە رەتیکردەوە قەندیل جێ بهێڵێ پارتی و یەکێتی پێکەوە هێرشیان کردە سەر پەکەکە و لەو شەڕانەدا سەدان پێشمەرگە و گەریلا کوژران!
ئێستا و لە ساڵی2021 سی ساڵ دوای یەکەم هێرش بۆ سەر پەکەکە، دیسان نیشانەکانی ئاگرێکی تری کوردکوشتن بەدەستی کورد دەرکەوتووەتەوەو پارتی هەوڵ دەدات پەکەکە لە هەرێمی کوردستان بە زەبری هێز بکاتە دەرەوە. کە بەبۆچوونی شارەزایانی سەربازیی و سیاسی ئەم هەوڵە، ئاستەنگی زۆری بۆ دێتە پێش چونکە پەکەکە بە ئاسانی مل بەم ویست و داوایە نادات و ئامادەی بەرگرییەکی توندە.
ساڵی ١٩٩١ بە رێکەوتنی پارتی و یەکێتی و پەکەکە، بەشێکی زۆری چەکدارانی پەکەکە لە قەندیل نیشتەجێکران.
ئەنجام

لێرەدا دەردەکەوێ هەرچەندە کێشە و پرسی کورد یەک کێشە و یەک چارەسەری هەبێ، بەڵام پارچەکانی تر ناتوانن هاوکاری یەکتر بکەن و داڵدەی شۆڕشگێڕەکانی یەکتر بدەن. بۆ ئەمەش دوو هۆکاری گەورە رۆڵیان هەیە
یەکەم:
هەرگیز دەوڵەتە سەردەستەکانی کوردستان رازی نابن بزووتنەوەی سیاسی و چەکداریی کورد لە هیچ پارچەیەک گەشە بکات و گەورە ببێ.
دووەم هۆکار پەیوەندی هەیە بە خودی سەران و دەسەڵاتدارانی کورد خۆیەوە هەیە کە ئەویش نفوز و دەسەڵاتی یەکتر قبوڵ ناکەن و ئامادەن لە پێناوی کەمکردنەوەی دەسەڵاتی یەکتر پەنا بۆ چەک و کوردکوشتن ببەن. لەم پێناوەشدا زۆرجار پەنا بۆ هاوکاری دوژمنەکانی کوردیش براوە!

More News

Most Popular

هەواڵ

کورد، سوننە و بەشێک لە شیعەکان خۆیان لە شەڕ دورەپەرێز دەکەن

Mic
2025-06-16

تائێستا تەنها یەک پەرلەمانتاری کورد خۆی بۆ ئەو نیشتنەی پەرلەمانی عێراق یەکلایی کردووەتەوە کە رێکدەخرێت دژی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر ئێران، ئەوەش هەمان دۆخە کە هێزە سونییەکانی تێکەوتووە و بەشێک لە شیعەکانیش نایانەوێت عێراق لەو جەنگە تێوەگلێت.

زۆرینەی فراکسیۆنە کوردییەکان بە گومانن و ترسیش هەیە، تای هەڵبژاردن بازاڕی موزایەدە گەرم بکات و دووکەڵی شەڕ بگەیەنێتە ئاسمانی بەغدا.


زۆرینەی فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق تائێستا خۆیان یەکلایی نەکردوەتەوە کە رۆژی سێشەممە بچنە دانیشتنی پەرلەمانەوە کە رێکدەخرێت بۆ ئیدانەکردنی هێرشەکانی ئیسرائیل دژی ئێران بەهۆی پێشێلکردنی سەروەری ئاسمانی عێراق و بەکارهێنانی لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە.

دیجیتاڵ میدیای مایک قسەی لەگەڵ فراکسیۆنەکانی پارتی، یەکێتی، نەوەی نوێ و یەکگرتوو کردووە، ئەوان چاودێرن و دەیانەوێت بەپێی دۆخەکە بڕیارێکی گونجاو بدەن.

بەشێک لە فراکسیۆنە کوردییەکان خواستی تەواونەبوونی رێژەیی یاسایی ئامادەبوانیان هەیە، تا لەو رێگەیەوە ئەوانیش خۆیان لە "شەرمەزاری" رایگشتی بپارێزن.

سۆران عومەر کە تاکە ئەندامی فراکسیۆنی کۆمەڵی دادگەرییە، هەروەها تاکە پەرلەمانتاری کوردیشە کە خۆی بۆ بەشداریکردن لە کۆبونەوەکە یەکلایی کردوەتەوە.

یەکێک لە پاساوەکانی پەرلەمانتارە کوردەکان ئەوەیە، کە هەتا کێشەی موچەی هەرێمی کوردستان چارەسەر نەکرێت، ئەوان ئامادەنابن بەشداریی هیچ دانیشتنێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بکەن.

هاوشێوەی کورد، زۆرینەی سوننەکانیش بە هەستیارییەوە مامەڵە دەکەن، تائێستا خۆیان بۆ بەشداریکردن لەو دانیشتنەی پەرلەمانی عێراق یەکلایی نەکردەتەوە.


تەنانەت شیعەکانیش یەکدەنگ نین بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو دۆخە نوێیەی هاتووەتەپيشەوە و موقتەدا سەدر رۆژی هەینی رابردوو رایگەیاند، دۆخی عێراق چیتر بەرگەی ماڵوێرانییەکی دیکە ناگرێت و داوایکرد هەندێک دەنگی نەشاز لە گۆڕەپانی سیاسی و سەربازیی عێراق بێدەنگ بکرێن.

دانیشتنەکەی پەرلەمانی عێراق لەسەر داخوازیی و یاداشتی 55 پەرلەمانتاری فراکسیۆنە شیعییەکانە، کە دژی پێشلکردنی ئاسمانی عێراق لەلایەن ئیسرائیلەوە ئاڕاستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمانیان کردووە، لەسەر ئەو بنەمایە پەرلەمانی عێراق ڕۆژی 17 ئەم مانگەی بۆ کۆبونەوە دیارییکردووە.
 
شیعەکان کە هاوسۆزی ئێرانن، پشتیوانی خۆیان بۆ تاران دوپاتکردووەتەوە، بەڵام تائێستا کورد و سوننە هەوڵی خۆ بە دورگرتنیان لە لایەنگری داوە، تەنها بەشێک لە لایەنە کوردییەکان لە رێگەی بەیاننامەوە ئیدانەی هێرشەکانی ئیسرائیلیان کردووە.

هەرچەندە حکومەتی عێراق لەڕێگەی کەناڵە جیاجیاکانییەوە، هەمو هەوڵێک دەدات بۆ دورخستنەوەی عێراق لە مەترسییەکانی جەنگی ئیسرائیل و ئێران، بەڵام بەشێک لە چاودێران ترسییان هەیە تای هەڵبژاردن بازاڕی موزایەدە گەرم بکات و دووکەڵی شەڕ بگەیەنێتە خاکی بەغدا.

ئەوەی وایکردووە، ئەو بۆچوونە زاڵ بێت، نزیکبوونەوەی کاتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقە کە بڕیارە مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، چاوەڕوان دەکرێت فراکسیۆنە شیعییەکان بە سود وەرگرتن لە کات بۆ کۆکردنەوەی دەنگ هەوڵی جوڵاندنی سۆزی شەقام بدەن.

خوێندنەوەکان بەو ئاڕاستەیەن هەر جوڵەیەکی راستەوخۆ بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی هێرشەکانی ئیسرائیل رەنگە دەرئەنجامەکەی لە بەرژوەندی عێراق نەبێت، دەکرێت ئەنجامەکانی کۆبونەوەکەی پەرلەمان لە کاتێکی وا هەستیاردا ئاستی مەترسییەکان لەسەر عێراق زیاتر بکەن.

ئیسرائیل خواستی پەلهاویشتنی بۆ عێراق هەیە، بەڵام ئەوەی رێگرە لە بەردەمیدا هەڵوێستی ئەمریکا و بێدەنگی گروپە چەکدارەکانە، بۆیە هەر کات گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵبکرێت رەنگە بێ دوو دڵی هێرش بکات.

زۆرن ئەوانەی پێیانوایە عێراق لەم دۆخەی ئێستادا هیچی پێناکرێت و خۆ بە دورگرتن باشترین بژاردەیە، چونکە دۆخی ئەمنی، سیاسیی و ئابوریی عێراق لە ئاستێکدا نییە بەرگەی جەنگێکی دیکەی ماڵوێرانکەر بگرێت و عێراق ئابووریەکی خراپیشی هەیە و ئەگەر کێڵگەکانی نەوت و ژێرخانی ئابوری بکرێتە ئامانج، هیچ سەرچاوەیەکی دیکەی داهاتی نییە بتوانێت دەوڵەتی پێ بەڕێوەبەرێت.