هەواڵ

بە بەرزبونەوەی ناجێگری سیاسی وه‌به‌رهێنانى بیانى لە سلێمانی کەمدەبێتەوە

ناجێگیرى بارودۆخى سیاسی پارێزگاى سلێمانى هۆكارێكى كاریگه‌ره‌ له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى، هەر کات ناجێگری سیاسی بە ئه‌ندازه‌ى 1% به‌رزببێته‌وه‌، قه‌باره‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ پارێزگاکە به‌ ئه‌ندازه‌ى له‌ 0.22% كه‌مده‌كات.

روداوە سیاسییەکان لە پارێزگای سلێمانی کاریگەری گرنگ لەسەر دۆخی ئابوری و وەبەرهێنانی شارەکە دروست دەکەن، بەشێوەیەک بە بەرزبونەوەی ناجێگیری دۆخی سیاسی، گەشە و قەبارەی دۆخی ئابوری و وەبەرهێنان رو لە کەمبوونەوە دەکات.
پارێزگاى سلێمانى به‌وه‌ ناسراوه‌ كه‌ زۆر هه‌ستیاره‌ به‌رامبه‌ر هه‌ر رووداو پێشهاتێكى سیاسی، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه‌ كه‌ ژماره‌ى خۆپیشاندان و مانگرتن و پێكهه‌ڵپژانه‌كانى له‌ماوه‌ى 2006-2024دا له‌ هه‌ر سێ پارێزگاكه‌ى دیكه‌ زیاتره‌.

ئەگەرچی ئەم هەستیارییە لە لایەکەوە تایبه‌تمه‌ندى زیندوێتى پارێزگایه‌، به‌ڵام له‌لایه‌كى دیكه‌وه‌ هۆكاره‌ بۆ هه‌ڵاتنى وه‌به‌رهێنى بیانى و هه‌ندێكجار وه‌به‌رهێنى ناخۆییش، چونكه‌ ئه‌سته‌مه‌ وه‌به‌رهێنێ سه‌رمایه‌ى خۆى له‌ ژینگه‌یه‌كدا بخاته‌كار كه‌ به‌ هه‌ڵبه‌رز و دابه‌زی سیاسیدا گوزه‌ر بكات.

بەپێی توێژینەوەیەکی دامەزراوەی ڤیژن بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیژی کە بە ناونیشانی "رۆڵى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ هه‌رێمى كوردستان له‌نێوان ساڵانى 2006-2024 ئەنجامدراوە و پارێزگاى سلێمانى وه‌ك نمونه‌ وەرگیراوە، ناجێگیرى فه‌زاى سیاسی پارێزگاى سلێمانى به‌ هۆكارێكى (زۆر زۆر) كاریگه‌ر له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى دایاریی کراوە

له‌ پێوانه‌سازیەکی توێژینەوەکەدا ده‌ركه‌وتووه‌ ئه‌گه‌ر  ئه‌م  فاكته‌ره‌ به‌ ئه‌ندازه‌ى 1% به‌رزببێته‌وه‌ له‌به‌رامبه‌ردا قه‌باره‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ پارێزگاى سلێمانى به‌ ئه‌ندازه‌ى له‌ 0.22% كه‌مبوونه‌وه‌ به‌خۆیه‌وه‌ ده‌بینێت.

شارێكى وه‌ك سلێمانى كه‌ 11 ساڵه‌ بایكۆتى ناوبه‌ناو ده‌یگرێته‌وه‌ و 91 خۆپیشاندانى ته‌نها بۆ شایسته‌داراییه‌كانى ئه‌نجامدابێت و 182 به‌یاننامه‌ى ناره‌زایی له‌وباریه‌وه‌ ده‌ركردبێت،ده‌توانین بڵێین سه‌قامگیرى سیاسی له‌به‌رده‌م پرسیاردایه‌،ئه‌مه‌ش ئه‌و میتۆده‌مان بۆ پشت راستده‌كاته‌وه‌ كه‌ پێی وایە "سه‌رمایه‌ ترسنۆكه‌ و خۆى له‌و ژینگانه‌ى وه‌به‌رهێنان به‌دوور ده‌گرێت كه‌ به‌ناجێگیرى سیاسى ناسراون".

توێژینەوەکە پێشنیازی ده‌سته‌به‌ركردنى هاوسه‌نگی سیاسی و ئیدارى بۆ پارێزگاى سلێمانى کردووە بۆ ئه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنى بیانى سڵ نه‌كاته‌وه‌ له‌ به‌گه‌ڕخستنى سه‌رمایه‌كه‌ى له‌ وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌و پارێزگایه‌دا، هەروەها پێشنیازی ئەوەشی کردووە، دڵنیایی بدرێت به‌ وه‌به‌رهێنى بیانى له‌ پاراستنى سه‌رمایه‌ و پرۆژه‌كانى ئه‌ویش له‌ رێگه‌ى ره‌خساندنى ژینگه‌یه‌كى هاوسه‌نگ له‌ رووى سیاسی و به‌رگرتن له‌ زۆرى خۆپیشاندان و مانگرتن و هه‌ڵكوتانه‌ سه‌ر سه‌رمایه‌داران.

هەواڵ

گەمارۆی فڕۆکەخانەی سلێمانی و بۆردومانەکان وەربەرهێنانی بیانی لە سلێمانی دەتۆرێنێت

داخستنی ئاسمانی تورکیا بە روی فرۆکەخانەکانی سلێمانی و بۆردومانەکانی تورکیا و ئێران، بە شێوەیەکی کاریگەر وەبەرهێنانی بیانی لە سلێمانی کەمکردوەتەوە.

بۆردومان و گه‌مارۆى ئاسمانى گه‌شته‌كانى فرۆكه‌خانه‌ى سلێمانى له‌لایه‌ن توركیا له‌لایه‌ك و په‌لامارى بنكه‌ و باره‌گاكانى هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كانى ئێرانیش له‌لایه‌ن كۆمارى ئیسلامى ئێرانه‌وه‌ له‌لایه‌كى دیكه‌وه‌ بوونه‌ته‌ هۆكارێكى كاریگه‌ر له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى قه‌باره‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ سنورى پارێزگاى سلێمانى

بەپێی ئەنجامەکانی راپرسییەکی توێژینەوەیەکی ناوەندی ڤیژن بۆ توێژینەوەی ستراتیژیله‌ (%83) به‌شداربووان بۆردومانى هه‌ردوو وڵاتى دراوسێى هه‌رێم (توركیا و ئێران) له‌گه‌ڵ راگرتنى گه‌شته‌ ئاسمانییه‌كانى فرۆكه‌خانه‌ى سلێمانى له‌لایه‌ن توركیاوه‌، به‌هۆكارێكى زۆر كاریگه‌ر له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى هه‌ژمارده‌كه‌ن، به‌جۆرێك زیاتر له‌ (%43)ى به‌شداربوون به‌ هۆكارێكى (زۆر زۆر) و له‌ (40%)كه‌ى دیكه‌شیان به‌ هۆكارێكى كاریگه‌رى (زۆر)له‌ قه‌ڵه‌مى ده‌ده‌ن 

بەپێی ئەنجامەکانی توێژینەوەکەی ناوەندی ڤیژن، بۆردومان و گه‌مارۆى سه‌رفرۆكه‌خانه‌ى سلێمانى هۆكارێكى دیكه‌ى كاریگه‌ره‌ له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌و پارێزگایه‌دا، به‌جۆرێك ئه‌گه‌ر  ئه‌م  فاكته‌ره‌ به‌ ئه‌ندازه‌ى (1%) زیادبكات له‌به‌رامبه‌ردا قه‌باره‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ پارێزگاى سلێمانى به‌ ئه‌ندازه‌ى له‌ (0.51%) كه‌مبوونه‌وه‌ به‌خۆیه‌وه‌ ده‌بینێت.
لە توێژینەوەکەدا پێشنیاز کراوە بۆ به‌كارهێنانى كه‌ناڵه‌ دیبلۆماتیه‌كان بۆ لابردنى گه‌مارۆى سه‌ر فڕۆكه‌خانه‌ى سلێمانى و كۆتایی هێنان به‌ بۆردومانى هه‌ریه‌ك له‌ توركیا و ئێران.

وه‌به‌رهێنانى بیانی
وه‌به‌رهێنانى بیانی بریتیه‌ له‌و وه‌به‌رهێنانه‌ى كه‌ لایه‌نى وه‌به‌رهێن له‌ ده‌ره‌وه‌ى سنورى ئه‌و وڵاته‌یه‌ كه‌ وه‌به‌رهێنانى تێدا ئه‌نجامده‌دات و سه‌رمایه‌ى(بیرى ، نه‌ختینه‌یی) خۆى له‌ وڵاتی خانه‌خوێدا به‌گه‌ڕده‌خات،ئه‌میش دابه‌ش ده‌كرێت به‌ دوو جۆره‌وه‌ كه‌ (وه‌به‌رهێنانى ناڕاسته‌وخۆى بیانى، وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى)

وه‌به‌رهێنانى ناڕاسته‌وخۆى بیانى: ئه‌و جۆره‌یه‌ له‌ وه‌به‌رهێنانى بیانى كه‌ خۆى ده‌بینێته‌وه‌ له‌ شێوه‌ى قه‌رز و كڕینى پشك و قه‌واڵه‌كان به‌بێ ئه‌وه‌ى خودى وه‌به‌رهێنى بیانى سه‌رۆكارى له‌ بڕیارى كارگێڕى بكات و خۆى بخاته‌ ناو كاره‌كانه‌وه‌،به‌ڵكو له‌ چوارچێوه‌ى مامه‌ڵه‌كردن به‌ كاغه‌زه‌ داراییه‌كان وه‌به‌رهێنانى ده‌كات.

وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى: ئه‌وجۆره‌یه‌ له‌ وه‌به‌رهێنانى بیانى كه‌ راسته‌وخۆ خودى وه‌به‌رهێن به‌شدارى له‌ پرۆژه‌ وه‌به‌رهێنانه‌كان ده‌كات له‌ وڵاتى میوانداردا، له‌م روانگه‌یه‌شه‌وه‌ كه‌ ئه‌م ته‌وه‌ره‌ بابه‌تى سه‌ره‌كى توێژینه‌وه‌كه‌یه‌ هه‌ڵوه‌سته‌ى زیاترى له‌سه‌ر ده‌كرێت.

لەم لینکەوە خوێنەری تەواوی توێژینەوەی رۆڵى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ هه‌رێمى كوردستان له‌نێوان ساڵانى (2006-2024) پارێزگاى سلێمانى وه‌ك نمونه‌یه‌ك