پەروەردەی سێکسی

ئەگەر تووشی شیزۆفرینیا بویت، بەمجۆرە پەیوەندیە سۆزداریەکەت بە سەلامەتی بهێڵەرەوە

هەموو پەیوەندییەک هەوراز و نشێوی خۆی هەیە، بەڵام کاتێک کەسێک تووشی شیزۆفرینیا دەبێت، ئەگەری ئەوە هەیە تەنانەت پەیوەندیە جێگیرەکانیش گرژی و ئاڵۆزی تێبکەوێت یان هاوسەرەکان بە تەواوی جیا ببنەوە.

د. دۆست ئۆنگور بەڕێوەبەری کلینیکی پرۆگرامی توێژینەوەی شیزۆفرینیا و نەخۆشی دوو جەمسەری لە نەخۆشخانەی ماکلین لە بێلمۆنت لە ویلایەتی ماساشوس لەئەمریكا دەڵێت: "شیزۆفرینیا وا دەکات مرۆڤەکان قورس بێت پەیوەندییەکی نزیک دروست بکەن. 
زۆرجار ئەو کەسانەی کە تووشی شیزۆفرینیا بوون و هاوسەرگیریان کردووە پێش ئەوەی تووشی ئەو حاڵەتە ببن لەگەڵ هاوبەشەکەیان ئاشنابوون، بەڵام ئەو کەسانەی کە تاقانەن کە تووشی شیزۆفرینیا بوون، مەیلیان هەیە بە سینگڵ بمێننەوە.
بۆ ئەو کەسانەی کە هاوبەشەکەیان تەندروست بووە کاتێک پەیوەندییەکە دەستی پێکردووە، سەرهەڵدانی نەخۆشی شیزۆفرینیا دەتوانێت وەک شۆکێک بێت، نەخۆشییەکە دەتوانێت ڕەفتار و کەسایەتی مرۆڤ بگۆڕێت، نیشانەکانیش دەتوانن وا لە خەمخۆرترین و خۆشەویستترین تاکەکانیش پەیوەندیەکانیان سارد ببێتەوە و کێشە بکەوێتە نێوانیان.

کەواتە چۆن مامەڵە بکرێت لەگەڵ کەسانی تووشبووی شیزۆفرینیا بۆ ئەوەی پەیوەندیەکان بە بەهێزی بمێننەوە؟
1.ئەرکەکانی ناوماڵ: لەوانەیە هاوسەرەکەت کە تووشی شیزۆفرینیا بووە نەتوانێت بەڕوونی لەوە تێبگات کە چیت لێی دەوێت یان ئاماژەکانت بخوێنێتەوە لە کاتی ئەرکەکانی ناوماڵدا،بۆیە لەوانەیە پیویستی بە ئاگاداری و ڕاوێژی زیاتر هەبێت تاوەکوو بتوانن لە کارەکانی ناوماڵدا هاوبەشی یەک بکەن بە شێوازێکی درووست.
2.باری دارایی: ئەو کەسانەی کە تووشی شیزۆفرینیا دەبن لەوانەیە هەمیشە  توانای کارکردنیان نەبێت،بگرە دوای ئەوەشی کە نیشانەکانیان جیگیربوو زۆرجار ناتوانن کاربکەن،بۆیە دەبێت یارمەتی لە ئاسایشی کەمئەندامان وەربگرن ئەگەر هاتوو توانای کارکردنیان نەبوو.
زۆرجار نرخی دەرمانەکانی شیزۆفرینیا بەرزە، بۆیە با پزیشکەکەت ئاگادری دۆخی دارایت بێت،تاوەکوو لە جۆری دەرمان وبڕەکەیدا ڕەچاوەی بکات.
3.ویست و ئینتیمای سێکسی: ئەو کەسانەی دەرمانی چارەسەری دەروونی وەردەگرن، یان تووشبووی شیزۆفرینیا لەوانەیە زۆر ویستی سێکسیان نەبێت، بۆیە دەتوانێت بۆ ئەوەی تووشی کێشە وگرفت نەبیت لەگەڵ هاوسەرەکەت کە شیزۆفرینیای هەیە گفتووگۆ لەگەڵ چارەسەرکارەکەی بکەیت و داوای یارمەتی بکەیت بۆ ئەوەی بتوانیت لەگەل هاوسەرەکەت گفتوگۆبکەیت و ئەو شتانەی دەتانەوێت بەیەکتری بڵین.
4.پێکدادان لەگەل ئەندامانی خێزان: کەسانی تووشبووی شیزۆفرینیا ناتوانن بە باشی هەستەکانیان دەرببڕن،هەروەها ناتوانن بەباشی بیربکەنەوە یان توانای خۆگونجاندنیان کەمە،ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی شەروو ئاڵۆزی لەگەل ئەندامانی خێزان.
بۆ چارەسەری ئەم کێشەیە واباشترە لەماڵەوە هەریەک لە کردارە باش و تەندرووستەکان لەگەڵ کردار وهەڵسوکەوتی نەگونجاو ئاماژە پێبدرێت بۆ ئەوەی کەمترین کێشەو پێکدادان درووست ببێت.

هەواڵ

سلێمانی نەخشەڕێیەک بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆری سپی دادەڕێژێت

ئەمڕۆ، لە شاری سلێمانی،  گەورەترین ئیڤێنت بۆ تاوتوێکردن و رووبەڕووبوونەوەی ماددەی هۆشبەر و کەمکردنەوەی کاریگەریی و مەترسییەکانی ئەو ماددە زیانبەخشە رێکدەخرێت و تیایدا بەرپرسانی باڵا و شارەزایان و ئەکادیمیستەکان ئامادە دەبن.

ئەمڕۆ، لە هۆڵی گراند ملینیۆمی شاری سلێمانی، کارەکانی ڤیژن فاوندەیشن بۆ یەکخستنی توانا ئیداریی و ئەکادیمییەکان دەستپێدەکات لە پێناوی داڕشتنی نەخشەڕێیەک بۆ رووبەڕووبوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان.

لە چەند ساڵی رابردوودا لە شاری سلێمانی بەهاوکاریی رێکخراو و دامەزراوەکانی ئاسایش و پۆلیس و هێزە تایبەتەکان، کار بۆ رێگرییکردن لە بەکارهێنان و بازرگانییکردن بە ماددەی هۆشبەر کراوە، بەڵام ئەمڕۆ لە سلێمانی نەخشەڕێیەکی گشتگیر دادەڕێژرێت بۆ چارەسەرکردن و رووبەڕووبوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان بەرلەوەی خەڵک ببنە قوربانی.

بەپێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت ماددە هۆشبەرەکان (UNDOC)، لە هەرێمی کوردستان تا ساڵی (2003) هیچ حاڵەتێکی بەکارهێنان و بازرگانیکردنی ماددە هۆشبەرەکانی تێدا نەبووە.

بەپێی ئاماری دەزگا ئەمنییەکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) کە پێشکەش بە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت ماددە هۆشبەرەکانیان کردووە، لە ماوەی ساڵانی (2019 – 2023)، بەردەوام قەبارەی دەستبەسەرداگرتنی ماددە هۆشبەرەکان ڕووی لە هەڵکشانە، بەجۆرێک؛ کۆی ماددەکانی (حەشیش، تریاک، هیرۆین، کریستاڵ، کیپتاگۆن)ی دەستبەسەرداگیراو لە ساڵی (2019) تەنها (206) کگم بووە، بەڵام لە ساڵی (2023) گەیشتووە بە (2 تەن و 708 کگم).  

ئێستا هەرێمی کوردستان جگە لە بەکاربەر و بەرهەمهێن، بووە بە ڕێڕەوی هەناردەکردنی ماددەی هۆشبەر و لە سەر نەخشەی جیهانی وەک رێڕەوێکی مەترسیدار ئاماژەی بۆ دەکرێت.

لە هەرێمی کوردستان مەترسیدارترین جۆرەکانی ماددە هۆشبەرەکان بەربڵاون، لە باوترین و مەترسیدارترینیان ماددەی هۆشبەری "کریستاڵ"ە، بە زمانی بازاڕی "شیشە"ی پێ دەگوترێت، ئەم ماددەیە راستەوخۆ لە ماوەی سێ خولەکدا کاریگەرییەکەی دەگات بە مێشک، بە میکرۆبی پووکانەوەی خانەکانی مێشک ناسراوە.

ئەم جۆرە ماددانەش لە هەرێمی کوردستان هەن: تریاک، هێرۆیین، کریستاڵ، ماریگوانا، بەنگ، جامایکا، حەشیش. بە شێوەیەکی گشتی و بەربڵاو لە هەرێمی کوردستان 17 جۆری باوی ماددەی هۆشبەر هەیە.

ئەوەی لە هەرێمی کوردستان روودەدات، بەشێکە لە وێنەیەکی گشتی کە لە عێراقدا هەیە، بەپێی ئامارێکی وەزارەتی ناوخۆی عێراق، لە 2020ەوە نزیکەی 230 تۆڕی تاوانكاری ده‌ستگیركراون، له‌ناویان 27 تۆڕی نێوده‌وڵه‌تیی بازرگانیكردن به‌ مادده‌ی هۆشبه‌ر هه‌ن، ژماره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌تۆمه‌تی ئه‌و ماددانه‌ ده‌ستگیركراون گه‌یشتوونه‌ته‌ 43 هه‌زار كه‌س و له‌ناویان 150 بازرگانی بیانی هه‌ن.

به‌گوێره‌ی ئاماره‌كه‌، له‌كۆی هه‌ڵمه‌ته‌كاندا زیاتر له‌ 28 تۆن مادده‌ و ملیۆنه‌ها حه‌بی بێهۆشكه‌ر ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیراوه‌ و زۆرترین به‌كارهێنانیش به‌ڕێژه‌ی 17% له‌ناوچه‌ هه‌ژارنشینه‌كانه‌ و زۆرترین رێژه‌ی ته‌مه‌نیش له ‌نێوان 15 بۆ 30 ساڵیدایه‌، باوترین جۆری مادده‌ی به‌كارهێنراو به‌ڕێژه‌ی 37.3% كریستاڵ و حه‌بی كەپتاگۆن به‌ رێژه‌ی 34.35% و جۆره‌كانی دیكه‌ رێژه‌یان 28.35%ـه‌.

سەفا ئەلئەعسەم، شارەزای بواری ئەمنی لە عێراق، رایدەگەیەنێت، "مەترسیی ماددە هۆشبەرەکان 12 هێندەی تیرۆر مەترسیدارترە"، روونیشیکردەوە، "بڵاوبوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان و بازرگانیکردن بەو ماددانە، لە دوای ساڵی 2006 لە عێراق دەستیپێکردووە".

 گوتیشی: "هێزە ئەمنییەکان لەم دواییانەدا توانیان دەست بەسەر چوار گەورەترین کارگەی بەرهەمهێنانی ماددە هۆشبەرەکان لە عێراقدا بگرن، کە گەورەترینیان لە پارێزگای سلێمانی بووە، لەگەڵ کێڵگەی چاندنی ماددە هۆشبەرەکان لە پارێزگاکانی نەجەف و بەسرە و واست".

ئەلئەعسەم ئاشکراشی کرد، بڵاوبوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان و بەکارهێنانیان لە پارێزگاکانی باشووری عێراق زۆربووە، کە زۆربەیان لە پارێزگاکانی بەسرە و بەغدایە،  لەکاتێکدا بازرگانییەکەی لە ناوەڕاست و باشووری عێراقدا بەربڵاوە، هەروەها هەندێک لە پارێزگاکانی رۆژئاواش.

ئاماژەی بەوەش کرد، "سەرچاوە سەرەکییەکانی ماددە هۆشبەرەکان لە وڵاتانی ئێران و لوبنان و سووریاوەیە، کە بوونەتە ناوەندێک بۆ هەناردەکردنی ماددەی هۆشبەری جۆری کاپتاگۆن، هەروەها لە رێگەی ئاوەوە لە هەندێک وڵاتانی کەنداو و پاکستان و ئەفغانستانەوە لە رێگەی ئێرانەوە دێتە ناو عێراق، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە رێژەی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان لەنێو گەنجانی نێر و مێ، تا کۆتایی ساڵی 2023، لەسەدا 25ـی تێپەڕکردووە".

باسی لەوەشکرد، "گەندەڵی لە دۆسیەی ماددە هۆشبەرەکاندا کراوە بەوەی ئاسانکاری هاتنە ژوورەوەی ماددە هۆشبەرەکان لە رێگەی خاڵە سنوورییەکانی سووریا و ئێران لە بەرامبەر پێدانی بەرتیل کراوە".

بەپێی ئامارەکانی وەزارەتەی ناوخۆی عێراق، لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024، بەنزیکەیی شەش هەزار تۆمەتبار لە عێراق دەستگیرکراون.