زانست

بۆچی وڵاتانی زلهێز بۆ سیخوڕیكردن لەبری مانگی دەستكرد پەنا بۆ باڵۆن دەبەن؟

لەسەردەمی مانگە دەستكردە پێشكەوتووەكان كە دەتوانن وێنەی سەر زەوی بگرن ئەگەر لە ئۆتۆمبێلیش بچوكتر بێت، ڕەنگە بیركردنەوە لەباڵۆن بۆ سیخوڕیكردن ئەستەم بێت بەڵام ئەم بیروبۆچوونە چیتر ورد نیە.
باڵۆنی سیخوڕیكردن ئامرازێكی دیارە چاودێریكردنی ئاسمان و كەشوهوابووە لەسەردەمی جەنگی سارددا، هەرئەوەنا بەڵكو پێش زیاتر لە 200 ساڵ بۆ كۆكردنەوەی زانیاری سیخوڕی باڵۆن بەكارهاتووە، بەڵام ئەوكات سادەتربوون و بچوكتریش بوون، بۆ یەكەمجاریش وەك گێڕانەوە مێژووییەكان باسی دەكەن لەسەردەمی ناپلیۆن بەكارهاتووە.
پسپۆڕانی ئەمنیی دەڵێن باڵۆنەكانی سیخوڕیكردن بەشێكن لە شۆڕشی گەشە و پێشكەوتن و سیخوڕی بەسەر ناوچە زۆر بەرزەكاندا، تەنانەت بەریتانیا ساڵی رابردوو ملیۆنان دۆلاری لەبەرنامەیەك بۆ پەرەپێدانی باڵۆنی سیخوڕی خەرجكردووە.
ئەوەی باڵۆنی هێنایەوە بەرباس، فڕینی باڵۆنێكی چینی بوو بەسەر ئاسمانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەرچەندە پەكین ڕەتیدەكاتەوە بۆ سیخوڕیكردن بووبێت، وەزارەتی دەرەوەی چین وتی باڵۆنەكە مەدەنی بووە و بۆ توێژینەوە بەكارهێندراوە هەروەها بۆ زانینی كەشوهەوا.
بەوتەی وەزارەتی دەرەوەی چین باڵۆنەكە بەهۆی نالەباری كەشوهەوا چووەتە ئاسمانی ئەمریكا، لەبەرامبەردا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەڵێت ئەو باڵۆنە كە قەبارەكەی سێ هێندەی پاسێك بووە و لەسەر ئاسمانی ویلایەتی مۆنتانا بینراوە، ئەو ویلایەتەش دەكەوێتە باكوری رۆژئاوای ئەمریكا و چەندین وێستگەی ئەتۆمی سەربازی ئەمریكای تێدایە.
بەوتەی بەرپرسێكی باڵای ئەمریكا كە ئامادەنەبووە ناوی بهێنرێت، وڵاتەكەی دڵنیایە لەوەی ئەو باڵۆنە چینییە بۆ سیخوڕیكردن بووە بەسەر ناوچە هەستیارەكانی ویلایەتەكەو شوێنە سەربازیەكان.
ئەو باڵۆنانە كێشیان سوكە و پڕن لەگازی هیلیۆم، بەشێك لەباڵۆنەكانیش كامێرای چاودێری سیخوڕییان لێ بەستراوە كەكوالێتییان زۆر بەرزە بۆ وێنەگرتن.
ئەو باڵۆنانە دەتوانرێت لەزەوییەوە بۆ ئاسمان هەڵبدرێت و تا 18 هەزار پێ بەرزدەبنەوە واتە لەسەروو رێڕەوی فڕۆكە بازرگانیەكانەوە دەفڕێت، ناوچەیەك كە بە نزیك لەبۆشایی ئاسمان ناسراوە،لە كاتی هەڵفڕین لە هەوادا، ئەم باڵۆنانە تێكەڵەیەك لە ڕەوتی هەوا و گیرفانی هەوای پاڵەپەستۆكراو بەكاردەهێنن، كە دەتوانێت وەك جۆرێك لە فەرمان كار بكات.
بە وتەی پرۆفیسۆر مایكل كلارك شرۆڤەكاری ئەمنی و بەرگری ، گەورەترین سوودی باڵۆنە سیخوڕییەكان بەسەر مانگە دەستكردەكاندا ئەوەیە كە دەتوانن بۆ ماوەیەكی درێژتر لێكۆڵینەوە لە ناوچەیەك بكەن.
ئاماژەی بەوەشكرد، ئەم باڵۆنانە دەتوانن بۆ ماوەیەكی زۆر بەسەر ناوچەیەكدا بمێننەوە.
لە درێژەی قسەكانیدا كلارك وتی: بەهۆی شێوازی خولانەوەی زەوی، ئەگەر مانگی دەستكردەكە لە سەرووی هێڵی ئیستواوە نەبێت، پێویستت بە ٣-٥ مانگی دەستكرد دەبێت بۆ ئەوەی بەردەوام شوێنێكی دیاریكراو بەدوادا بگرێت.
وە ئاماژەی بەوەشكرد ئەم باڵۆنانە تاڕادەیەك هەرزانن، و زۆر ئاسانترە بۆ هەڵدانی لە چاو مانگە دەستكردەكان.
  كلارك دەشڵێت: سەرەڕای بەكارهێنانی بەربڵاوی تەكنەلۆجیای مانگی دەستكرد، چەند وڵاتێك، لەوانەش بەریتانیا، سەرنجیان لەسەر پەرەپێدانی ئۆتۆمبێلی سیخوڕییە كە لە بەرگەهەوای سەرەوەدا دەفڕن.
وە مانگی ئابی ساڵی ڕابردوو وەزارەتی بەرگری بەریتانیا ئەنجامدانی گرێبەستێكی بە بڕی زیاتر لە 120 ملیۆن دۆلار لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی ڕاگەیاند، بە مەبەستی دابینكردنی كەشتی ئاسمانی بێ سەرنشین بۆ چاودێری و سیخوڕی.

هەواڵ

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

نەجیبە مەحمود

ڕۆڵی کورد لە شۆڕشی گەلانی سوریادا گرنگییەکی تایبەتی هەیە و دەتوانرێت ئاماژە بە چەند لایەنێکی سەرەکی بکرێت:

لەوانە :_ 1. ڕۆڵی سەربازی، کورد بەتایبەت هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ڕۆڵێکی سەرەکییان لە شەڕی داعش و گروپە توندڕەوەکانی تردا بینی. ئەم هێزانە توانیان ناوچەیەکی فراوان لە دەستی داعش ڕزگار بکەن و وەک هێزێکی سەرەکی لە شەڕی دژ بە تیرۆر ناسێنران.

2 دوای دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆ، کورد توانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بەڕێوەببات و سەربازییەکی ئۆتۆنۆم بە ناوی (ڕۆژاڤا) پێکبهێنێت. ئەم سیستەمە بە جۆرێک هەوڵیدا نەخشە دیموکراسی و فرە کولتوورییەکان لە کۆمەڵگەی ناوخۆییدا جێبەجێ بکات.

3. کورد وەک گرووپێکی نەتەوەیی خاوەن مێژوو و کولتووری تایبەت بە خۆیان، بەشدارییان لە فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی وڵاتەکەدا کردووە. ئەوان بەدوای مافەکانیاندا دەگەڕان و ناسنامەی کولتووری خۆیان بپارێزن، لە هەمان کاتدا گرنگییان بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ نەتەوە و ئایینەکانی دیکەی سوریادا دەدا.

4. کورد ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دانوستانە سیاسییەکان سەبارەت بە داهاتووی رۆژئاوا و سوریا. ئەوان داوای دانپێدانان بە مافەکانیان و ئۆتۆنۆمییان لە چوارچێوەی سوریایەکی دیموکراسیدا کرد. 5. لەگەڵ بوونی تەحەددیات و گرژیەکان، لە هەمان کاتدا ڕۆڵی کورد لە شۆڕشدا ، بەتایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی سوریا و هەروەها لەگەڵ تورکیا کە نیگەران بوو لە کاریگەرییەکانی کوردەکان لەسەر سنوورەکانی. بە گشتی کورد وەک یاریزانێکی سەرەکی لە شۆڕشی رۆژئاوا و گەلانی سوریا لە گۆڕەپانی سەربازی و سیاسی و کۆمەڵایەتیدا دەرکەوت و ڕۆڵی ئەوان کاریگەرییەکی زۆری لەسەر پرۆسەی گەشەسەندنی ئەم وڵاتە هەبوو. هەروەها لە ئێستادا لە دوای ڕووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد لە سوریا گۆڕانکارییەکی گەورە دەبێت کە دەتوانێت لێکەوتەی زۆری بۆ داهاتووی ئەم وڵاتە و ناوچەکە هەبێت.

لە دۆخێکی وادا ئەو هەنگاوانەی کە دەتوانرێت ئەنجام بدرێن وەک - دامەزراندنی حکومەتی ئینتقالی، دوای ڕووخانی حکومەت پێویستە حکومەتێکی ڕاگوزەر دابمەزرێنرێت کە نوێنەری سەرجەم نەتەوە لەخۆ بگرێت. پێویستە ئەم حکومەتە بتوانێت وەڵامی پێداویستییەکانی خەڵک بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری. -دابینکردنی ئاسایش و ڕێگریکردن لە ئاژاوەگێڕی و تاڵانی موڵکی گشتی،کە یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی دوای ڕووخانی ڕژێم ئەگەری ئاژاوەگێڕی و توندوتیژی ناوخۆیی هەیە ، پێویستە ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی ناوچە جیاوازەکان و هێزی ئەمنی نوێ پێکبهێنرێت بە ئامانجی پاراستنی هاوڵاتیان. - ئەنجامدانی دیالۆگی نیشتمانی لە نێوان گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی سوریا بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە.

ئەم دیالۆگانە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ بەهێزکردنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ڕێگریکردن لە گرژییە نەتەوەیی و ئایینییەکان. - دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و وێرانکاری، پێویستی بە بەرنامەی بەرفراوانی ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە گشتییەکان و ئابووری هەیە. پشتیوانی نێودەوڵەتی لەم بوارەدا دەتوانێت زۆر کاریگەر بێت. - پێویستە گرنگی تایبەت بە مافی مرۆڤ و دادپەروەری ئینتقالی بدرێت.

ئەمەش لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە کاتی جەنگ و هەوڵدان بۆ چەسپاندنی مافی قوربانییەکان دەگرێتەوە -بەهێزکردن و پاڵپشتیکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و گروپە کۆمەڵایەتییە کاراکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و بەشدار. - لەدوای ڕووخانی حکومەت پێویستی بە ڕاکێشانی هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانی وڵات. ئەم یارمەتییانە دەتوانن یارمەتی دارایی و مرۆیی و تەکنیکی لەخۆ بگرن.

لە کۆتاییدا، هەر کارێک لە دوای ڕووخانی حکومەت، دەبێت وەڵامی خواست و پێداویستییەکانی گەلی سوریا بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاشتی و سەقامگیری هەمیشەیی لەو وڵاتەدا.