هەواڵ

قوباد تاڵەبانی بۆ مایک میدیا: داهاتی نەوتی و نانەوتیی هەرێم بەشی دابینکردنی موچە ناکات

ئەمرۆ، قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ دامەزراوەی مایک میدیا، چەندین زانیاریی گرنگی لەبارەی چارەنوسی موچەی موچەخۆران، پرسی نەوت و چەندین بابەتی دیکە خستەڕوو.

قوباد تاڵەبانی، وتی: پرسی نێوان هەرێم و بەغداد ئاڵۆزە، پێشتر رێکەوتبوین لەسەر چەندین بابەت کە پرسی موچە یەکلابوبێتەوە و بۆ چەند مانگێک موچەکە وەردەگیرا و گرفتەکان کەمبوبونەوە، بەڵام ئەمجارە پرسی نەوت هاتووەتە پێشەوە.

تاڵەبانی ئاماژەی بەوەکرد، ئەوەی کە پرۆسەکەی ئاڵۆزکردووە، تێڕوانینی جیاوازە لەسەر دەستوری عێراق، پرسی نەوت، داهاتی نا نەوتی، بابەتی نێوان کۆمپانیاکانی نەوت و حکومەتی فیدراڵی، ئەم سێ پرسە لە بەغداد ئێستا گفتوگۆی لەسەر دەکرێت، بۆ دەستنیشانکردنی چارەسەری پێویست بۆ پرسی هەناردەکردنەوەی نەوت و بڕەکەی، پرسی داهاتە نانەوتییەکان، رێککەوتنی نێوان کۆمپانیاکانی نەوت و حکومەتی عێراقی.

جەختی لەوەکردەوە: ئێمە (هەولێر و بەغداد) هەر دەبێت رێکبکەوین کۆڵنادەین، هەر رێکدەکەوین، بەدیلی نیییە رێکەوتن، شتێک نییە ناوی رێکنەکەوتن بیت، بەڵام پرۆسەکە ئاڵۆزە و شەڕەکان قورسن، بەو داواکارییانەی حکومەتی فیدراڵی داوای دەکات لە ئێمە، کەمکردنەوەی دەسەڵاتە دەستورییەکانی هەرێمی کوردستان و بچوککردنەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستانە.

هەروەها وتی: ئەگەر ئەوەی ئێستا لەسەر میزە، هەرێمی کوردستان پەسەندی بکات، مەترسیدارە و هەنگاوێکی خراپە بۆ بچوککردنەوەی هەیبەتی هەرێمی کوردستان و بچوککردنەوەی دەسەڵاتە دەستورییەکانی هەرێمی کوردستان و لێدانە لە قەوارەی هەرێمی کوردستان.

باسی ئەوەشیکرد: ئێمە دەمانەوێت بگەینە رێکەوتنێک، درێژخایەن بێت و قابیلی جێبەجێکردن بێت، ئەوە نەبێت کە سبەی بێن و گۆڕانکارییەکی دیکەی تێدا بکەن، هەنگاو بە هەنگاو، چونکە سەرەتا بە موچە دەستی پێکرد، ئێستا چووە بۆ نەوت و سبەی دەچێت بۆ فڕۆکەخانە و دوو سبەی دەچێت بۆ دەروازە سنورییەکان و سێسبەی دەچێت بۆ داهاتە ناوخۆییەکان و دوایی هەڵدەستین دەبینین هەرێمی کوردستان نەماوە.

ئەوەی ئێستا بەغداد خستویەتیەڕوو، نەهێشتنی شتێکە بەناوی هەرێمی کوردستان، ئەوەی ئێمە داوامانکردووە، داوای شتێک دەکەین کە بگەینە رێکەوتنێکی هاوبەش، کە ئێستا کۆبوونەوەکان چڕکراونەتەوە، دەمانەوێت کۆبوونەوەکان بگەنە ئاستێک کە من ئێستاش گەشبینم کە دەگەینە رێککەوتن و هەوڵەکانمان لەپێناوی رێککەوتنە، بەدیلی رێککەوتن هەر رێککەوتنە.

لە بەشێکی دیکەی چاوپێکەوتنەکەدا، قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، جەخت لەوە دەکاتەوە کە خەرجییەکانی حکومەتی هەرێم (بودجەی وەبەرهێنان و کارپێکردن) لە ئاستیکدایە کە ناتوانریت بە داهاتی نەوتی و نانەوتیی موچە دەستەبەر بکرێت.

لێرە کۆی چاوپێکەوتنەکە ببینە:

هەواڵ

تا کەی مووچە نایەت؟… وردەکاریی ناکۆکیەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق ئاشکرا دەبێت

هەرێمی کوردستان و عێراق لەسەر بڕ و شێوازی رادەستکردنی نەوت بە سۆمۆ، بڕی داهاتی ناوخۆ و وادەی دابەشکردنی مووچە ناکۆکن و هەردوولاش پێداگیری لەسەر داواکارییەکانی خۆیان دەکەنەوە. 

دەقی پێشنیازەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بۆ رێککەوتن لەسەر پرسی نەوت، داهاتی نانەوت و مووچە بڵاودەکرێتەوە و وردەکاریی ناکۆییەکانیان ئاشكرا دەبێت. 

سەبارەت بە پرسی هەنارەکردنی نەوت، هەرێمی کوردستان دوو پێشنیازی پێشکەش کردووە، یەکەمیان تایبەتە بە بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و دووەمیان بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانە کە لە هەردوو پێشنیازەکەدا ئامادەیی بۆ دەستبەجێ رادەستکردنی نەوت بە کۆمپانیای سۆمۆ دەربڕیووە. 

لە حاڵەتی بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و رێککەوتنی هەولێر و بەغدا  لەسەر کاری لیژنە هاوبەشە تەکنییکییەکان، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیی دەربڕیووە دوای لێدەرکردنی پێویستی ناوخۆ بەرهەمی نەوت رادەست بکات. 
لە رەشنووسەکەی هەرێمی کوردستاندا، بەرهەمی ئێستای نەوت بە 282 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا دیارییکراوە، کە 65 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بۆ بەکاربردنی ناوخۆیی تەرخانکراوە.

لە حاڵەتی بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانیشدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی رادەستکردنی  100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ تا ئەو کاتەی لەسەر بنەمای کاری لیژنەی تەکنیکی هاوبەش ڕێککەوتن دەکرێت.
هەرێمی کوردستان لە پێشنیازەکانیدا پێداگیرە لەسەر ئەوەی بەکاربردنی ناوخۆیی لە ئەستۆی هەرێمی کوردستان دەبێت کە بڕەکەی بە 65 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندووە. 

پرسی داهاتە نانەوتییەکانیش کە خاڵێکی دیکەی ناو رەشنووسەکەیە هەرێمی کوردستان پێداگیرە لەسەر ئەو شێوازەی لە رابردوو بۆ رادەستکردنی داهاتی ناونەوتی پەیڕەو کراوە، هەر بۆیە پێشنیازی کردووە، 50% لە ڕسوماتی گومرگی و باجی دەروازەکان بە حکومەتی فیدراڵ بدرێت. 
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەقی پێشنازەکانیدا کە لەو رەشنووسەدا لەسەر پرسی مووچە هەیە، داوای دەستبەجێ خەرجکردنی مووچە دەکات، ئەوەیش بە پشت بەستن بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی. 
دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکانی ساڵی 2023دا کە هەرێمی کوردستان وەک نمونە باسی کردووە، جەخت دەکاتەوە کە ناکۆکیی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان نابێت ببێتە هۆکار بۆ پشتگوێخستنی خەرجکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان لە کاتی خۆیدا. 

حکومەتی عێراق داوای هەموو نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ رادەستکردنی نەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان ناکۆکە و پێشنیازی دەستبەجێ رادەستکردنی تەواوی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستانی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ کە خۆی بە 236 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندوویەتی.

لە قۆناغى دووەمدا کە هاوکات لەگەڵ قۆناغى یەکەم دەبێت بۆ ماوەى مانگێک جێبەجێ بکرێت، دەبێت وەزارەتى نەوتى عێراق بە هەماهەنگى لەگەڵ وەزارەتى سامانە سروشتییەکان بڕى راستەقینەى نەوت بۆ بەکارهێنانى ناوخۆیی هەرێم دیارى بکات.

داهاتە نانەوتییەکانیش خاڵێکی دیکەی ناکۆکیی نێوان هەولێر و بەغدایە، هەرێمی کوردستان پێشنیازی پێدانی نیوەی داهاتەکان دەکات، بەڵام عێراق مەرجی هەیە و پێشنیازی کردووە مانگانە داهاتەکەی پێبدرێت بە مەرجێک نابێت لە 200 ملیار دینار کەمتر بێت. 
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مووچە، پێشنیازی پێکهێنانی لیژنەیەکی کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە ماوەیەک کەمتر لە 90 رۆژدا، دواتر تەمویلکردن بە شێوەیەکی یەکجارەکی دەبێت.

حکومەتی عێراق پێشنیازیشی کردووە بە پێکهێنانی لیژنەیەکی یاسایی و تەکنیکی هاوبەش لەنێوان هەردوو حکومەت بۆ هەموارکردنی ماددەی (13/سێیەم)ی یاسای بودجە.

خەرجکردنی مووچە کێشەیەکی دیکەی نێوان هەردوو حکومەتە، حکومەتی هەرێمی کوردستان داوای دەستبەجێ خەرجکردنی دەکات، بەڵام حکومەتی عێراق بە مەرجیجێبەجێکردنی بڕگەکانی یەکەم، دووەم، سێیەم و چوارەم ناو رەشنووسەکەی لەلایەن هەرێمەوە و دوای ڕەزامەندیی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ئامادەیی دەبڕیووە پارە بۆ مووچە خەرج بکات. 

حکومەتى عێراق لە پێشنیازەکانیدا جەختی لە پێکهێنانى لیژنەیەک کردوەتەوە بۆ پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان.

تا کەی مووچە نایەت؟
رەشنووسەکەی نێوان هەولێر و بەغدا دەریدەخات ناکۆکییەکان قوڵ و ئاڵۆزن تا یەکلایی بوونەوەیان حکومەتی عێراق ئامادە نییە پارەی مووچە بنێرێت.
ئێستا هەموو ئومێدی مووچەخۆران بەو لیژنەیەیە کە حکومەتی عێراق بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەولێر و بەغدا لە پێنج وەزیر پێکیهێناوە کە بڕیارە لە 9ـی تەمووزەوە دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکەن.