هەواڵ

یاسایەک بە دڵی ئەمریکا… یاساى دەستەى حەشدى شەعبی هێزەکە دەخاتە ژێر چنگی حکومەتەوە

عێراق دەیەوێت بە یاسایەک نیگەرانییەکانی ئەمریکا لەسەر حەشدی شەعبی کۆتایی پێبهێنێت و گروپەکە بخاتە ژێر دەسەڵاتی فەرماندەی هێزە چەکدارەکانەوە، ئەمریکا دەڵێت، دەبێت ئەو گرووپانە گوێرایەڵی فەرمانەکانی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق بن نەك ئێران

 پەرلەمانی عێراق یاسایەکی لەبارەی حەشدی شەعبی ئامادەکردووە، بەپێی ئەو پڕۆژە یاسایە حەشدی شەعبی وەک بەشێک لە هێزە چەکدارەکانى عێراق پێناسەکراوە و بەستراوەتەوە بە فەرماندەى گشتیی هێزە چەکدارەکانەوە کە هەمانگی لەگەڵ وەزارەتەکانى بەرگرى و ناوخۆش دەکات. 

پیشتر، یاساکە ناوی "خزمەت و خانەنشینیی موجاهدینى حەشدی شەعبی" بوو، بەڵام ئێستا کراوە بە "یاساى دەستەى حەشدى شەعبی" کە لە 18 مادە پێکهاتووە.
بە گوێرەى مادەى دووى پڕۆژە یاساى دەستەى حەشدى شەعبی، ئەرکى ئەو هێزە "پارێزگارى" دەبێت "لە سیستمى دەستووری و دیموکراسی لە عێراق، بەرگرى لە وڵات دەکات و کار لەسەر روبەڕوبوونەوەی تیرۆر دەکات". 

بەپێی پڕۆژە یاساکە هێزەکانی حەشدی شەعبی بە نوێترین تەکنەلۆژیاى سەربازى پڕچەک دەکرێن ئەکادیمایی سەربازییان بۆ دەکرێتەوە و بە فەرمانی سەرۆک وەزیران ئۆپراسیۆنی سەربازی ئەنجام دەدەن.

پڕۆژە یاساکە بە شێوەیەک حەشدی شەعبی بە حکومەتەوە دەبەستێتەوە کە پلەی سەرۆکى دەستەى حەشدی شەعبی دەکرێتە وەزیر و دەبێتە ئەندامى لیژنەى ئاسایشى نیشتمانی ، دەتوانێت دەسەڵات بۆ خوار خۆشی شۆڕ بکاتەوە. 

یاساکە مەرجی بۆ ئەو کەسانە دیاریی کردووە کە دەبنە سەرۆک ئەرکانى دەستەى حەشدی شەعبى و پێویستە بڕوانامەى زانکۆى هەبێت و خزمەتى لە 10 ساڵ زیاتر بێت لەو دەستەیە، ئەفسەر بێت بە پلەى فەریق روکن، ئەمیندارى گشتیش دەبێت 10 ساڵ خزمەتى لەو دەستەیە دا هەبێت و بەپلەى فەریقى یەکەم بێت. 

بەگوێرەى پڕۆژەیاساکە، نابێت کارمەندانى دەستەى حەشدی شەعبی سەر بە هیچ پارتێک یان رێکخراوێکى سیاسی بن، نابێت لە هیچ چالاکییەکى حیزبی و سیاسیدا بەشدار بن و هەژمارە داراییەکانى دەستەى حەشدی شەعبی لەلایەن دیوانى چاودێریی داراییەوە وردبینىان بۆ دەکرێت. 

بە پەسەندکردنی "یاساى دەستەى حەشدى شەعبی"، یاساى دەستەى حەشدی شەعبی ژمارە 40ـی ساڵى 2016 هەڵدەوەشێتەوە، کە زیاتر تایبەت بوو بە ۆ دیاریکردنى چوارچێوەیەکى یاسایی بۆ دەستەى حەشدی شەعبی. 

هێزەکانی حەشدی شەعبی کە سەر بە لایەنە شیعەکانن، هەمیشە لەلایەن ئەمریکاوە وەک هێزێکی ئێران لە خاکی عێراق سەیرکراون، هەر بۆیە زۆر کات گرژی لە نێوانیادا دروست بووە. 

تا ئێستا چەندین سەرکردە و فەرماندەی سەربازی حەشدی شەعبی لەلایەن ئەمریکاوە کوژران، ئەوە لەگەڵ ئەوەی چەندین جار پێگەکانیان لەلایەن هێزەکانی واشنتنەوە کراوەتە ئامانج.

ئەمریکا تا ئێستا هەڵوێستی فەرمی خۆی لەبارەی یاساکەوە دەرنەبڕیووە، تەنها تامی بروس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا رایگەیاندووە، پێویستە عێراق هەموو هێزە ئەمنییەکانی کۆنترۆڵ بکات، بەو هێزانەشەوە کە لە حەشدی شەعبیدان و چەند ڕێکخراوێکیش کە خراونەتە لیستی تیرۆرەوە کردەوەی توندوتیژ ئەنجام دەدەن و سەقامگیریی تێک دەدەن.

جەختی کردەوە، ئەو گرووپانە دەبێت گوێرایەڵی فەرمانەکانی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق بن نەك ئێران، ئەمەریکاش حکوومەتی عێراق هان دەدات ئەو گرووپانە کۆنترۆڵ بکات و بەهۆی پێشێلکردنی یاساکانەوە لێپرسینەوەیان لەگەڵ بکات.

حەشدی شەعبی
دوای ئەوەی ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعش لە ساڵی 2014دا، زۆربەی شار و شارۆچکەکانی باکور و رۆژئاوای عێراقی داگیرکرد بە تایبەتیش شاری موسڵ، بە فەتوایەک لەلایەن مەرجەعی باڵای شیعەکان، ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی لە 13ـی حوزەیرانی 2014، بە ئامانجی روبەڕوبوونەوەی رێکخراوە تیرۆریستییەکە و کۆنترۆڵکردنەوەی ناوچە داگیرکراوەکان، بەشی زۆری گروپە چەکدارەکانی شیعەی لە چوارچێوەی ھێزێک بە ناوی حەشدی شەعبی کۆکردەوە.

حەشدی شەعبی لە هاوپەیمانیی 60 گرووپی چەکداری شیعە لە عێراق بە ئامانجی روبەڕوبوونەوەی ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش دامەزراوە و لە ساڵی 2016 لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە بە یاسایی کرا، لە ئێستادا ژمارەی چەکدارانی گروپەکانی سەر بە حەشدی شەعبی بە زیاتر لە 150 هەزار چەکدار مەزەندە دەکرێت.

هەواڵ

تورکیا بە کۆنترۆڵکردنی بنکەیەکی ئاسمانی دەیەوێت حوکمی سوریا بکات

تورکیا لە رێگەی کۆنترۆڵکردنی بنکەی ئاسمانی تیاس دەیەوێت حکومی سوریا بکات، ئسرائیل نیگەرانە و بە مەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت.

چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار بە Middle East Eyeـیان راگەیاندووە، تورکیا هەوڵەکانی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی تیاس لە سوریا دەستپێکردووە کە بە T4 ناسراوە و ئامادەکاری دەکات بۆ جێگیرکردنی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە بنکەکە. 

ئەنقەرە و دیمەشق لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دانوستان لەسەر ڕێککەوتنی بەرگری دەکەن، ئەوەیش دوای دەرکردنی بەشار ئەسەد لە پۆستەکەی. لە ڕێکەوتنەکەدا تورکیا ڕووپۆشی ئاسمانی و پاراستنی سەربازی بۆ حکومەتی نوێی سوریا دابین دەکات، کە لە ئێستادا هێزێکی سەربازی کارایان نییە.

هەرچەندە پێشتر بەرپرسانی تورکیا ئەگەری ئامادەبوونی سەربازییان لە سوریا کەم کردبووەوە و پلانی لەو جۆرەیان بە پێشوەختە وەسف کردبوو، بەڵام دانوستانەکان بە بێدەنگی بەڕێوەچوو بوون.

ئیسرائیل بوونی سەربازی تورکیا لە سوریا بە هەڕەشەی جددی بۆ سەر خۆی دەزانێت، بەڵام تورکیا دەیەوێت بە بەکارهێنانی توانا سەربازییەکانی روسیا ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە کە دوای کشانەوەی روسیا و ئێران لە سوریا دروست بووە.

پێگەی Middle East Eye ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، تورکیا بەنیازە شەڕی خۆی لە دژی گرووپی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) چڕتر بکاتەوە، ئەمەش مەرجێکی سەرەکییە بۆ ئەوەی ئەمریکا بیر لە کشانەوە لە ناوچەکە بکاتەوە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بابەتە بە MEE ی ڕاگەیاندووە، تورکیا دەستیکردووە بە جوڵە بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی T4 کە دەکەوێتە نزیک پالمیرا لە ناوەڕاستی سوریا.

سەرچاوەکە باسی لەوەکردووە، "سیستەمێکی بەرگری ئاسمانی لە جۆری  Hisar بۆ T4 جێگیر دەکرێت بۆ دابینکردنی ڕووپۆشی ئاسمانی بۆ بنکەکە". 

دوای دامەزراندنی سیستەمەکە جارێکی دیکە بنکە ئاسمانییەکە بنیاد دەندرێتەوە و دواتر تورکیا تواناکانی هێرشکردن لەو بنکەیە فراوانتر دەکات و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەر و چاودێری جێگیردەکات. 

 ئەو بنکەیە هاوکاری تورکیا دەبێت بۆ دامەزراندنی کۆنترۆڵی ئاسمانی لە سەرانسەری ناوچەکەدا و پاڵپشتی هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دەکات، کە تا ئێستاش شانەکانی لە بیابانەکانی سوریادا کاردەکەن.

سیستەمی بەرگریی ئاسمانی و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل سڵ بکاتەوە لە ئەنجامدانی هێرشە ئاسمانییەکانی لە ناوچەکە.  

ئیسرائیل لە چی نیگەرانە؟ 
لە دوای ڕوخاندنی حکومەتی بەشار ئەسەدەوە، ئیسرائیل بە بەردەوامی دامەزراوە سەربازییەکانی سوریا بە ئامانج دەگرێت و ئۆپەراسیۆنەکانی بۆ سەر دەوروبەری T4 زیادکردووە. 

هەفتەی رابردوو لەمەوبەر ئیسرائیل هێرشیکردە سەر T4 و بنکەی سەربازی تەدمور و فڕگە و شوێنە ستراتیژییەکانی بە ئامانج گرت.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل رایگەیاندووە، بوونی هەر جۆرە بنکەیەکی سەربازیی تورکیا لە سوریا، ئاستەنگ لە بەرامبەر ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیل دروست دەکات.

گرژییەکانی نێوان تورکیا و ئیسرائیل لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە لە ساڵی 2023 پەرەی سەندووە و کۆتایی بەو ئاشتییە کورتخایەنەی نێوان هەردوو وڵات هێناوە.

هەرەسهێنانی حکومەتی ئەسەد و دەرکەوتنی تورکیا وەک زلهێزێکی باڵادەست لە سوریا، ئیسرائیل زیاتر نیگەران کردووە، کە ئێستا ئەنقەرە بە مەترسییەکی گەورەتر لە ناوچەکە دەبینێت لە ئێران.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل بە Jerusalem Postی ڕاگەیاندووە، "لە رێگەى بە ئامانجگرتنی بنکەی سەربازیی T4 لەم ماوەیەی دواییدا، پەیامی ئەوەمان گەیاند ڕێگە بە هیچ هەڕەشەیەک نادەین ببێتە بەربەست لە بەردەم ئۆپەراسیۆنە ئاسمانییەکانمان".

سەرچاوەی یەکەمی MEE ئاشکرای کردووە کە ئەنقەرە بیر لە جێگیرکردنی کاتی سیستەمی بەرگری ئاسمانی S-400 دەکاتەوە بۆ T4 یان پاڵمیرا بۆ پاراستنی ئاسمانی لە کاتی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەدا. بەڵام تا ئێستا هیچ بڕیارێکی کۆتایی نەدراوە و پێویستی بە ڕەزامەندی روسیا دەبێت.

لەلایەکی دیکەوە ئەنقەرە و واشنتۆن گفتوگۆیان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایانە کردووە کە بەهۆی کڕینی سیستمی ئێس 400ـی دروستکراوی روسیاوە بەسەر تورکیادا سەپێنراون، کە بووە هۆی دوورخستنەوەی تورکیا لە پرۆگرامی فڕۆکەی جەنگی ئێف 35 لە ساڵی 2019دا.

مانگی ڕابردوو لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان هاوتا تورکەکەی، پێدانی فڕۆکەی ئێف 35یان بە تورکیا تاوتوێ کرد.

بەپێی یاساکانی ئەمریکا، تورکیا دەبێت دەستبەرداری خاوەندارێتی سیستەمی ئێس-400 بێت بۆ ئەوەی دووبارە وەربگیرێتەوە.

ئیسرائیل بە توندی دژی هەر هەنگاوێکە کە ڕێگە بە ئەنقەرە بدات بچێتە ناو فڕۆکەی ئێف-35 و پێی وایە ئەوە لێواری سەربازی چۆنایەتی ئیسرائیل لە ناوچەکەدا دەشێوێنێت.