هەواڵ

دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان شکست دەهێنێت

رێککنەکەوتنی حکومەتی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا نەوتییەکان شکست بە هەوڵەکانی دووبارە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت دەهێنن.

ئاژانسی رۆیتەرزی بەریتانی لە زاری دوو سەرچاوەی ئاگادارەوە بڵاویکردەوە، بەهۆی نەبوونی رونکردنەوەی لەبارەی گرێبەست و پارەدان بە کۆمپانیا بیانییەکانی نەوت لە هەرێمی کوردستان، گفتوگۆکان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت راوەستاون.

دانوستانەکان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان، مانگی شوباتی رابردوو دەستیان پێکرد بەڵام نەیتوانی کۆتایی بە ناکۆکییەکیانە بهێنێت کە نزیکەی دوو ساڵە بوونەتە هۆی وەستاندنی هەناردەی نەوت.

سەرەتای ئەمساڵ ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، ئیدارەی دۆناڵد ترامپ سەرۆکی ئەمریکا داوای لە عێراق کردووە رێگە بە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت بدات یان روبەڕووی سزاکان ببنەوە.

وەزارەتی نەوتی عێراق ئامادە نەبووە وەڵامی پرسیارەکانی رۆیتەرز بداتەوە، بەڵام ئاژانسەکە زانیاری دەستکەوتووە کۆتایی ئەم مانگە وەزارەتی نەوتی عێراق لە نوسراوێکدا  پێشنیازی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان کردووە، لایەنێکی راوێژکاری سەربەخۆ بۆ هەڵسەنگاندنی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە کێڵگەکان دیاریی بکرێت. 

کۆمپانیا نەوتییەکان گومانیان لەسەر ئەرکی ئەو لایەنە راوێژکارییەیە کە لە هەمواری یاسای بودجەدا هاتووە بۆ دیاریکردنی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە نەوت. 

کۆمپانیاکان تا ئێستا دڵنیایی کۆتاییان وەرنەگرتووە کە گرێبەستەکانیان هەموار ناکرێتەوە، کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان - ئەپیکور کە لە هەشت کۆمپانیای بیانی بەرهەمهێنەری نەوتی هەرێمی کوردستان پێکهاتووە لە دوایین راگەیەندراویدا بڵاویکردەوە، "بۆمان روونبووەتەوە کە وەزارەتی نەوتی عێراق ئامادەنییە گفتوگۆ لەسەر چارەسەرێک بکات کە تێیدا رێز لە گرێبەستەکانی ئێمە بگرێت".

ئەپیکور باسی لەوەشکردووە، وەزارەتی نەوتی عێراق هەوڵ دەدات رێگەیەک بگرێتەبەر کە بەشێوەیەکی تاکلایەنە جێگرەوەیەک بۆ چوارچێوە یاساییەکە و گرێبەستە بەرکارەکانمان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان دابنێت، بەڵام ئەو قبوڵکراو نییە تا پابەندبوونێک لە حکومەتی عێراقەوە نەبێت، ئامادەنین دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوت بکەنەوە. 

ئەپیکور داوایکردووە، لەبارەی شێوازی وەرگرتنی پارەی فرۆشی نەوتی رابردوو و داهاتوو "دڵنیاییەک" هەبێت، کە تا ئێستا پێیان نەدراوە. 

ئەمریکا بە چڕی کار لەسەر دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات، لە ماوەی رابردوو بەرپرسانی باڵای ئیدارەی ترامپ چەند جارێک پرسەکەیان لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق باس کردووە، لەسەر هەمان پرسیش قسەیان لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان کردووە. 

ئیدارەی نوێی ترامپ دەیەوێت، پەیوەندییە داراییەکانی نێوان عێراق و ئێرانی دراوسێ بوەستێنێت لەکاتێکدا فشار دەخاتە سەر تاران لەسەر هەناردەکردنی نەوت و بەرنامە ئەتۆمییەکەی.

ئەمریکا لە کاتێکدا بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت فشار لە حکومەتی عێراق کە خۆی دەیەوێت کەرتی نەوتی ئێران پەکبخات. ئەمەریکا ئامانجیەتی بە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان، قەرەبووی هەر دابەزینێکی هەناردەی نەوتی ئێران بکاتەوە.

بەغدا بە وریاییەوە مامەڵە دەکات، نایەوێت لەم پرسانەدا دۆستایەتی واشنتن و تاران لە دەست بدات و دەیەوێت بە یەک مەودا لە هەردووکیانەوە دوور  بێت.

هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە 25ـی ئازاری 2023ـەوە بە بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس راگیراوە، تا ئێستا چەند جارێک کۆبوونەوە بە مەبەستی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی عێراق هەبووە، بەڵام کۆبوونەوەکان ئەنجامیان نەبووە.

هەواڵ

تورکیا بە کۆنترۆڵکردنی بنکەیەکی ئاسمانی دەیەوێت حوکمی سوریا بکات

تورکیا لە رێگەی کۆنترۆڵکردنی بنکەی ئاسمانی تیاس دەیەوێت حکومی سوریا بکات، ئسرائیل نیگەرانە و بە مەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت.

چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار بە Middle East Eyeـیان راگەیاندووە، تورکیا هەوڵەکانی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی تیاس لە سوریا دەستپێکردووە کە بە T4 ناسراوە و ئامادەکاری دەکات بۆ جێگیرکردنی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە بنکەکە. 

ئەنقەرە و دیمەشق لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دانوستان لەسەر ڕێککەوتنی بەرگری دەکەن، ئەوەیش دوای دەرکردنی بەشار ئەسەد لە پۆستەکەی. لە ڕێکەوتنەکەدا تورکیا ڕووپۆشی ئاسمانی و پاراستنی سەربازی بۆ حکومەتی نوێی سوریا دابین دەکات، کە لە ئێستادا هێزێکی سەربازی کارایان نییە.

هەرچەندە پێشتر بەرپرسانی تورکیا ئەگەری ئامادەبوونی سەربازییان لە سوریا کەم کردبووەوە و پلانی لەو جۆرەیان بە پێشوەختە وەسف کردبوو، بەڵام دانوستانەکان بە بێدەنگی بەڕێوەچوو بوون.

ئیسرائیل بوونی سەربازی تورکیا لە سوریا بە هەڕەشەی جددی بۆ سەر خۆی دەزانێت، بەڵام تورکیا دەیەوێت بە بەکارهێنانی توانا سەربازییەکانی روسیا ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە کە دوای کشانەوەی روسیا و ئێران لە سوریا دروست بووە.

پێگەی Middle East Eye ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، تورکیا بەنیازە شەڕی خۆی لە دژی گرووپی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) چڕتر بکاتەوە، ئەمەش مەرجێکی سەرەکییە بۆ ئەوەی ئەمریکا بیر لە کشانەوە لە ناوچەکە بکاتەوە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بابەتە بە MEE ی ڕاگەیاندووە، تورکیا دەستیکردووە بە جوڵە بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی T4 کە دەکەوێتە نزیک پالمیرا لە ناوەڕاستی سوریا.

سەرچاوەکە باسی لەوەکردووە، "سیستەمێکی بەرگری ئاسمانی لە جۆری  Hisar بۆ T4 جێگیر دەکرێت بۆ دابینکردنی ڕووپۆشی ئاسمانی بۆ بنکەکە". 

دوای دامەزراندنی سیستەمەکە جارێکی دیکە بنکە ئاسمانییەکە بنیاد دەندرێتەوە و دواتر تورکیا تواناکانی هێرشکردن لەو بنکەیە فراوانتر دەکات و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەر و چاودێری جێگیردەکات. 

 ئەو بنکەیە هاوکاری تورکیا دەبێت بۆ دامەزراندنی کۆنترۆڵی ئاسمانی لە سەرانسەری ناوچەکەدا و پاڵپشتی هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دەکات، کە تا ئێستاش شانەکانی لە بیابانەکانی سوریادا کاردەکەن.

سیستەمی بەرگریی ئاسمانی و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل سڵ بکاتەوە لە ئەنجامدانی هێرشە ئاسمانییەکانی لە ناوچەکە.  

ئیسرائیل لە چی نیگەرانە؟ 
لە دوای ڕوخاندنی حکومەتی بەشار ئەسەدەوە، ئیسرائیل بە بەردەوامی دامەزراوە سەربازییەکانی سوریا بە ئامانج دەگرێت و ئۆپەراسیۆنەکانی بۆ سەر دەوروبەری T4 زیادکردووە. 

هەفتەی رابردوو لەمەوبەر ئیسرائیل هێرشیکردە سەر T4 و بنکەی سەربازی تەدمور و فڕگە و شوێنە ستراتیژییەکانی بە ئامانج گرت.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل رایگەیاندووە، بوونی هەر جۆرە بنکەیەکی سەربازیی تورکیا لە سوریا، ئاستەنگ لە بەرامبەر ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیل دروست دەکات.

گرژییەکانی نێوان تورکیا و ئیسرائیل لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە لە ساڵی 2023 پەرەی سەندووە و کۆتایی بەو ئاشتییە کورتخایەنەی نێوان هەردوو وڵات هێناوە.

هەرەسهێنانی حکومەتی ئەسەد و دەرکەوتنی تورکیا وەک زلهێزێکی باڵادەست لە سوریا، ئیسرائیل زیاتر نیگەران کردووە، کە ئێستا ئەنقەرە بە مەترسییەکی گەورەتر لە ناوچەکە دەبینێت لە ئێران.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل بە Jerusalem Postی ڕاگەیاندووە، "لە رێگەى بە ئامانجگرتنی بنکەی سەربازیی T4 لەم ماوەیەی دواییدا، پەیامی ئەوەمان گەیاند ڕێگە بە هیچ هەڕەشەیەک نادەین ببێتە بەربەست لە بەردەم ئۆپەراسیۆنە ئاسمانییەکانمان".

سەرچاوەی یەکەمی MEE ئاشکرای کردووە کە ئەنقەرە بیر لە جێگیرکردنی کاتی سیستەمی بەرگری ئاسمانی S-400 دەکاتەوە بۆ T4 یان پاڵمیرا بۆ پاراستنی ئاسمانی لە کاتی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەدا. بەڵام تا ئێستا هیچ بڕیارێکی کۆتایی نەدراوە و پێویستی بە ڕەزامەندی روسیا دەبێت.

لەلایەکی دیکەوە ئەنقەرە و واشنتۆن گفتوگۆیان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایانە کردووە کە بەهۆی کڕینی سیستمی ئێس 400ـی دروستکراوی روسیاوە بەسەر تورکیادا سەپێنراون، کە بووە هۆی دوورخستنەوەی تورکیا لە پرۆگرامی فڕۆکەی جەنگی ئێف 35 لە ساڵی 2019دا.

مانگی ڕابردوو لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان هاوتا تورکەکەی، پێدانی فڕۆکەی ئێف 35یان بە تورکیا تاوتوێ کرد.

بەپێی یاساکانی ئەمریکا، تورکیا دەبێت دەستبەرداری خاوەندارێتی سیستەمی ئێس-400 بێت بۆ ئەوەی دووبارە وەربگیرێتەوە.

ئیسرائیل بە توندی دژی هەر هەنگاوێکە کە ڕێگە بە ئەنقەرە بدات بچێتە ناو فڕۆکەی ئێف-35 و پێی وایە ئەوە لێواری سەربازی چۆنایەتی ئیسرائیل لە ناوچەکەدا دەشێوێنێت.