هەواڵ

بەرزکردنەوەی ئاڵای کوردستان لە پەرلەمانی تورکیا گرژی لێ دەکەوێتەوە

بەرزکردنەوەی ئاڵای کوردستان لە پەرلەمانی تورکیا، گرژی بەدوای خۆیدا هێنا و پەرلەمانتارانی ئیی پارتی و پەرلەمانتارانی دەمپارتی لە پەرلەمانی تورکیا روبەڕوی یەکتر بوونەوە.

سرری ساکک، پەرلەمانتاری دەم پارتی لەناو پەرلەمانی تورکیا ئاڵای کوردستانی بەرزکردەوە و هێرشی کردە سەر ئەو کەسانەی کە ئاڵاکە بە پەڕۆ ناو دەبەن و  وتی،" ئاڵای کوردستان پەڕۆ نییە، بەڵکو پەڕۆی راستەقینە عەقڵی ئێوەیە، نەژادپەرستی و دوژمنداریکردنی ئێوەیە لە بەرامبەر کورد".

بەپێی دەستور، هەرێمی کوردستان هەرێمێکی دانپێندراوە لە عێراقی فیدراڵ، وەک پەرلەمانتارەکەی دەم پارتی ئاماژەی بۆ کرد،" ئاڵای کیانی باشوری کوردستان لە عێراق دەستورییە و نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم دەکات، بەڵام هەندێک لە سنور دەرچوو بەم ئاڵایە دەڵێن پەڕۆ". 

تورکیاپەیوەندیەکی دپلۆماسی بەهێزی لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەیە، بەرپرسانی هەردوولا ناو بەناو سەردانی یەکتر دەکەن، ساڵی رابردوو رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا سەردانی هەرێمی کوردستانی کرد. 

ساکک لەبارەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی تورکیا و هەرێمی کوردستانەوە رایگەیاند،" کاتێک نوێنەرانی هەرێمی کوردستان دێنە تورکیا، لە فڕۆکەخانەی ئەسەنبۆغا ئاڵای تورک و ئەم ئاڵایە لە تەنیشت یەکدی دەشەکێنەوە". 

ئەو پەرلەمانتاری دەم پارتی لە قسەکانیدا بە بیری ئامادەبوونی هێنایەوە، کە تورکیا لەوێدا نوێنەرایەتیی هەیە و مانگانە ملیارێک دۆلار هەناردەی بۆ ئەوێ هەیە، دواتر پرسی " ئێوە بۆچی ئەوەندە دوژمنی کوردن؟.

قسەکانی ئەو پەرلەمانتارەی دەمپارتی کاردانەوەی توندی لێکەوتەوە. یوکسەل سەلچوک تورکئۆغڵو، پەرلەمانتاری ئیی پارتی یەکەم پەرلەمانتار بوو کە ناڕەزایەتی بەرامبەر بە قسەی پەرلەمانتارەکەی دەم پارتی نیشاندا و هێرشى کردە سەر كورد و وتى، "بارزانی دوای عێراق، ئەرکی دامەزراندنی دوەمین کیانی جوداخوازیە لەتورکیا، نەزانیی ڕاستەقینە ئەوەیە بانگەشەی یەکێتیی خاکی تورکیا بکەیت ‌و بارزانیستان بەهەڕەشە نەزانیت".

پەرلەمانتارەکەی ئیی پارتی پەیوەندییە بارزگانییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و تورکیای بە پێشمەرجی پارتی کرێکارانی کوردستان پەکەکە ناوبرد و رایگەیاند، "ئەو بەناو کیانە، بەداگیرکردنی کەرکوک، هەولێرو ناوچەی تورکمەنئەلی، بە روخاندنی فەرمانگەی ناسنامەی تورکمانەکان ‌و فەرمانگەی تاپۆی ئەوان بونیات نرا".

لە سەرەتای ئەمساڵەوە هەنگاوەکان بۆ پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا دەستیان پێکردووە و تا ئێستاش بەردەوامن، بەڵام تورکئۆغڵو پرۆسەی ئاشتی بە " ناپاکی و درۆ" پێناسە کرد و وتی،"  ئەوەی لە ئیمراڵی پاڵکەوتوە، بکوژی کۆرپە، سەردەستەی جوداخوازان ‌و ئاپۆی دڕندەیە".

قسەکانی پەرلەمانتارەکەی ئیی پارتی گرژییەکانی لەناو پەرلەمانی تورکیا زیاتر کرد و ناڕەزایەتی پەرلەمانتارانی دەم پارتی لێکەوتەوە، هەر بۆیە گوڵستان کڵچ کۆچیغیت، بریکاری سەرۆکی فراکسیۆنی دەمپارتی وەڵامی هێرشی ئەو پەرلەمانتارەی دایەوە و وەک بەشێک لەو کەسانە هەژماری کرد کە وەک خۆی وتی،" دەیانەوێت بەمشەخۆری لەسەر خوێن، فرمێسک ‌و مەینەتی بژین، کەسانێک دەیانەوێت کێشەی کورد بۆ هەمیشە بەردەوام بێت، ئێستا ئێمە لێرەدا باس لەپرۆسەیەکی مێژویی دەکەین، باسی چارەسەری دیموکراسیانەی کێشەی کورد دەکەین، بەڵام هەندێک لەپەرلەمانتاران بە زۆر هەوڵدەدەن زمانێک بەکاربهێنن بۆ ئەوەی پرۆسەکە ژەهراوی بکەن. 

بریکاری سەرۆکی فراکسیۆنی دەمپارتی وتیشی: من ئەم شێوازی قسەکردنە قبوڵناکەم‌ و ئەوە هەر لەخۆیان دەوەشێتەوە، قسەی خراپ بۆ خاوەنەکەیەتی، ملیۆن جار جارانی دەکەم ‌و ئاراستەی خۆی دەکەمەوە، ئەو وتانەی لەسەر بەڕێز ئۆجەلان کردی ‌و ئەوانەش کە لەسەر گەلی کورد کردی، هەمووی ئاراستەی خۆی دەکەمەوە.

ئیی پارتی ساڵی 2017 لەلایەن مەرال ئاکشەنەر دامەزرا،  لە کۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی توانی 43 کورسی پەرلەمانی تورکیا بباتەوە، بەڵام بەهۆی کێشە ناوخۆییەکانی پارتەکەوە ئێستا تەنها 28 پەرلەمانتاری پارتەکە ماوەتەوە.

هەواڵ

تورکیا بە کۆنترۆڵکردنی بنکەیەکی ئاسمانی دەیەوێت حوکمی سوریا بکات

تورکیا لە رێگەی کۆنترۆڵکردنی بنکەی ئاسمانی تیاس دەیەوێت حکومی سوریا بکات، ئسرائیل نیگەرانە و بە مەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت.

چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار بە Middle East Eyeـیان راگەیاندووە، تورکیا هەوڵەکانی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی تیاس لە سوریا دەستپێکردووە کە بە T4 ناسراوە و ئامادەکاری دەکات بۆ جێگیرکردنی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە بنکەکە. 

ئەنقەرە و دیمەشق لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دانوستان لەسەر ڕێککەوتنی بەرگری دەکەن، ئەوەیش دوای دەرکردنی بەشار ئەسەد لە پۆستەکەی. لە ڕێکەوتنەکەدا تورکیا ڕووپۆشی ئاسمانی و پاراستنی سەربازی بۆ حکومەتی نوێی سوریا دابین دەکات، کە لە ئێستادا هێزێکی سەربازی کارایان نییە.

هەرچەندە پێشتر بەرپرسانی تورکیا ئەگەری ئامادەبوونی سەربازییان لە سوریا کەم کردبووەوە و پلانی لەو جۆرەیان بە پێشوەختە وەسف کردبوو، بەڵام دانوستانەکان بە بێدەنگی بەڕێوەچوو بوون.

ئیسرائیل بوونی سەربازی تورکیا لە سوریا بە هەڕەشەی جددی بۆ سەر خۆی دەزانێت، بەڵام تورکیا دەیەوێت بە بەکارهێنانی توانا سەربازییەکانی روسیا ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە کە دوای کشانەوەی روسیا و ئێران لە سوریا دروست بووە.

پێگەی Middle East Eye ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، تورکیا بەنیازە شەڕی خۆی لە دژی گرووپی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) چڕتر بکاتەوە، ئەمەش مەرجێکی سەرەکییە بۆ ئەوەی ئەمریکا بیر لە کشانەوە لە ناوچەکە بکاتەوە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بابەتە بە MEE ی ڕاگەیاندووە، تورکیا دەستیکردووە بە جوڵە بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی T4 کە دەکەوێتە نزیک پالمیرا لە ناوەڕاستی سوریا.

سەرچاوەکە باسی لەوەکردووە، "سیستەمێکی بەرگری ئاسمانی لە جۆری  Hisar بۆ T4 جێگیر دەکرێت بۆ دابینکردنی ڕووپۆشی ئاسمانی بۆ بنکەکە". 

دوای دامەزراندنی سیستەمەکە جارێکی دیکە بنکە ئاسمانییەکە بنیاد دەندرێتەوە و دواتر تورکیا تواناکانی هێرشکردن لەو بنکەیە فراوانتر دەکات و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەر و چاودێری جێگیردەکات. 

 ئەو بنکەیە هاوکاری تورکیا دەبێت بۆ دامەزراندنی کۆنترۆڵی ئاسمانی لە سەرانسەری ناوچەکەدا و پاڵپشتی هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دەکات، کە تا ئێستاش شانەکانی لە بیابانەکانی سوریادا کاردەکەن.

سیستەمی بەرگریی ئاسمانی و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل سڵ بکاتەوە لە ئەنجامدانی هێرشە ئاسمانییەکانی لە ناوچەکە.  

ئیسرائیل لە چی نیگەرانە؟ 
لە دوای ڕوخاندنی حکومەتی بەشار ئەسەدەوە، ئیسرائیل بە بەردەوامی دامەزراوە سەربازییەکانی سوریا بە ئامانج دەگرێت و ئۆپەراسیۆنەکانی بۆ سەر دەوروبەری T4 زیادکردووە. 

هەفتەی رابردوو لەمەوبەر ئیسرائیل هێرشیکردە سەر T4 و بنکەی سەربازی تەدمور و فڕگە و شوێنە ستراتیژییەکانی بە ئامانج گرت.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل رایگەیاندووە، بوونی هەر جۆرە بنکەیەکی سەربازیی تورکیا لە سوریا، ئاستەنگ لە بەرامبەر ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیل دروست دەکات.

گرژییەکانی نێوان تورکیا و ئیسرائیل لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە لە ساڵی 2023 پەرەی سەندووە و کۆتایی بەو ئاشتییە کورتخایەنەی نێوان هەردوو وڵات هێناوە.

هەرەسهێنانی حکومەتی ئەسەد و دەرکەوتنی تورکیا وەک زلهێزێکی باڵادەست لە سوریا، ئیسرائیل زیاتر نیگەران کردووە، کە ئێستا ئەنقەرە بە مەترسییەکی گەورەتر لە ناوچەکە دەبینێت لە ئێران.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل بە Jerusalem Postی ڕاگەیاندووە، "لە رێگەى بە ئامانجگرتنی بنکەی سەربازیی T4 لەم ماوەیەی دواییدا، پەیامی ئەوەمان گەیاند ڕێگە بە هیچ هەڕەشەیەک نادەین ببێتە بەربەست لە بەردەم ئۆپەراسیۆنە ئاسمانییەکانمان".

سەرچاوەی یەکەمی MEE ئاشکرای کردووە کە ئەنقەرە بیر لە جێگیرکردنی کاتی سیستەمی بەرگری ئاسمانی S-400 دەکاتەوە بۆ T4 یان پاڵمیرا بۆ پاراستنی ئاسمانی لە کاتی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەدا. بەڵام تا ئێستا هیچ بڕیارێکی کۆتایی نەدراوە و پێویستی بە ڕەزامەندی روسیا دەبێت.

لەلایەکی دیکەوە ئەنقەرە و واشنتۆن گفتوگۆیان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایانە کردووە کە بەهۆی کڕینی سیستمی ئێس 400ـی دروستکراوی روسیاوە بەسەر تورکیادا سەپێنراون، کە بووە هۆی دوورخستنەوەی تورکیا لە پرۆگرامی فڕۆکەی جەنگی ئێف 35 لە ساڵی 2019دا.

مانگی ڕابردوو لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان هاوتا تورکەکەی، پێدانی فڕۆکەی ئێف 35یان بە تورکیا تاوتوێ کرد.

بەپێی یاساکانی ئەمریکا، تورکیا دەبێت دەستبەرداری خاوەندارێتی سیستەمی ئێس-400 بێت بۆ ئەوەی دووبارە وەربگیرێتەوە.

ئیسرائیل بە توندی دژی هەر هەنگاوێکە کە ڕێگە بە ئەنقەرە بدات بچێتە ناو فڕۆکەی ئێف-35 و پێی وایە ئەوە لێواری سەربازی چۆنایەتی ئیسرائیل لە ناوچەکەدا دەشێوێنێت.