هەواڵ

خامنەیی وەڵامی نامەکەی ترامپ دەداتەوە… دانوستانی ناراستەوخۆ هەڵدەبژێرێت

رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران لە رێگەی عومانەوە وەڵامی نامەکەی سەرۆکی ئەمریکا دەداتەوە، بەرپرسانی باڵای ئێران دەڵێن،  سیاسەتیان هەمان سیاسەتی پێشووە کە نەبوونی دانوستاندنی راستەوخۆیە لەژێر ئەوپەڕی گوشار و هەڕەشەی سەربازیدا.

عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران لە رێگەی  عومانەوە وەڵامی ئەو نامەیەی دایەوە کە دۆناڵد ترامپ دوای هەڵبژاردنەوە وەک سەرۆکی ئەمریکا لەبارەی دانوستانی ئەتۆمییەوە بۆی نارد بوو. 

عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران لەبارەی وەڵامەکەی تارانەوە بۆ واشنتن  بە ئاژانسی فەرمیی ئێرانی راگەیاندووە، لە وەڵامێکی فەرمیدا، ئێران وەڵامی نامەکەی سەرۆکی ئەمریکای داوەتەوە و بۆچوونی ئێران لەبارەی دۆخی هەنووکەیی بە شێوەی تەواو روونکراوەتەوە .

بە وتەی عێراقچی، ئێران جەخت لە هەمان سیاسەتی پێشووە دەکاتەوە کە نەبوونی دانوستاندنی راستەوخۆیە لەژێر ئەوپەڕی گوشار و هەڕەشەی سەربازیدا، بەڵام دانوستاندنی ناراستەوخۆ رەتناکەنەوە.

سەبارەت بە دانوستانی ناراستەوخۆ لە نێوان ئێران و ئەمریکا عێراقچی باسی لەوەکردووە، دانوستاندنی ناڕاستەوخۆ لە کابینەی حەسەن رووحانی و ئیبراهیم رەئیسیشدا هەبووە.

کەمال خەڕازی، سەرۆکی ئەنجومەنی ستراتژیکی پەیوەندییەکانی دەرەوە کە هاوکات راوێژکاریی خامنەییە بە ئاژانسی میهری ئێرانی راگەیاندووە، ئەوەی ئەمڕۆ لە هەڵسوکەوتی دەستەی دەسەڵاتداری ئەمریکادا بەدی دەکرێت، شەڕێکی دەروونییە بە چاندنی سیاسەتی "یان شەڕ یان دانوستان" لە ڕێگەی ناردنی پەیامی دژبەیەک لە بەرپرسانی ئەمریکاوە.

رونیشکردەوە، ستراتیژی ئەمەریکا بانگهێشتکردنی دانوستانە لەژێر ڕۆشنایی چڕبوونەوەی سزا ئابوورییەکان و هەڕەشە سەربازییەکان، بە ئامانجی ناچارکردنی ئێران بۆ ڕازیبوون بە دانوستان لەژێر فشاردا.

07ـی ئازاری 2025، دۆناڵد ترامپ نامەیەکی بۆ رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران نارد، تێیدا جەختی لەوەکردەوە کە یان بە دانوستاندن یان بە شەڕ دەبێت پڕۆگرامی ئەتۆمیی ئێران یەکلایی بکرێتەوە.

دوای ناردنی نامەکەی بۆ عەلی خامنەیی، ترەمپ لە کۆشکی سپی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، "ئەمە کاتێکی سەرنجڕاکێشە لە مێژووی جیهاندا، بەڵام دۆخێکمان لەگەڵ ئێران هەیە و شتێک زۆر زوو روودەدات، زۆر زۆر زوو".

ترەمپ روونی نەکردەوە مەبەستی لەو شتە چییە، بەڵام پێشتر هەڕەشەی لە ئێران کردووە، کە ئەگەر دانوستاندن سەر نەگرێت، ئەوا بە هێرشی سەربازی کۆتایی بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی دێنێت.

رۆژی 12ی ئازاری ئەمساڵ، راوێژکاری سەرۆکی ئیمارات نامەی سەرۆکی ئەمریکای لەبارەی دانوستانی ئەتۆمییەوە بۆ رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران گەیاندە تاران.

خامنەیی، ڕێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێران پەیامەکەی بە فریودەر ناوبرد و عەباس عەراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، ئەگەر واشنتۆن سیاسەتی "زۆرترین فشار"ـی خۆی نەگۆڕێت، دانوستانەکان مەحاڵن.

ترامپ لە یەکەم خولی خولی 2017-2021دا ئەمریکای لە ڕێککەوتنێکی ساڵی 2015ـی نێوان ئێران و زلهێزەکانی جیهان کشاندەوە کە سنوورێکی توندی بۆ چالاکییە ئەتۆمییەکانی تاران دادەنا لە بەرامبەر کەمکردنەوەی سزاکاندا.

لەم چەند مانگەی دواییدا، تاران دەستی بە هەوڵی دیپلۆماسی کردووە لەگەڵ سێ وڵاتە ئەوروپییەکە (بەریتانیا، فەرەنسا و ئەڵمانیا)، بۆ ئەوەی کێشە ئەتۆمییەکان چارەسەر بکەن.

هەواڵ

تورکیا بە کۆنترۆڵکردنی بنکەیەکی ئاسمانی دەیەوێت حوکمی سوریا بکات

تورکیا لە رێگەی کۆنترۆڵکردنی بنکەی ئاسمانی تیاس دەیەوێت حکومی سوریا بکات، ئسرائیل نیگەرانە و بە مەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت.

چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار بە Middle East Eyeـیان راگەیاندووە، تورکیا هەوڵەکانی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی تیاس لە سوریا دەستپێکردووە کە بە T4 ناسراوە و ئامادەکاری دەکات بۆ جێگیرکردنی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە بنکەکە. 

ئەنقەرە و دیمەشق لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دانوستان لەسەر ڕێککەوتنی بەرگری دەکەن، ئەوەیش دوای دەرکردنی بەشار ئەسەد لە پۆستەکەی. لە ڕێکەوتنەکەدا تورکیا ڕووپۆشی ئاسمانی و پاراستنی سەربازی بۆ حکومەتی نوێی سوریا دابین دەکات، کە لە ئێستادا هێزێکی سەربازی کارایان نییە.

هەرچەندە پێشتر بەرپرسانی تورکیا ئەگەری ئامادەبوونی سەربازییان لە سوریا کەم کردبووەوە و پلانی لەو جۆرەیان بە پێشوەختە وەسف کردبوو، بەڵام دانوستانەکان بە بێدەنگی بەڕێوەچوو بوون.

ئیسرائیل بوونی سەربازی تورکیا لە سوریا بە هەڕەشەی جددی بۆ سەر خۆی دەزانێت، بەڵام تورکیا دەیەوێت بە بەکارهێنانی توانا سەربازییەکانی روسیا ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە کە دوای کشانەوەی روسیا و ئێران لە سوریا دروست بووە.

پێگەی Middle East Eye ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، تورکیا بەنیازە شەڕی خۆی لە دژی گرووپی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) چڕتر بکاتەوە، ئەمەش مەرجێکی سەرەکییە بۆ ئەوەی ئەمریکا بیر لە کشانەوە لە ناوچەکە بکاتەوە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بابەتە بە MEE ی ڕاگەیاندووە، تورکیا دەستیکردووە بە جوڵە بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی T4 کە دەکەوێتە نزیک پالمیرا لە ناوەڕاستی سوریا.

سەرچاوەکە باسی لەوەکردووە، "سیستەمێکی بەرگری ئاسمانی لە جۆری  Hisar بۆ T4 جێگیر دەکرێت بۆ دابینکردنی ڕووپۆشی ئاسمانی بۆ بنکەکە". 

دوای دامەزراندنی سیستەمەکە جارێکی دیکە بنکە ئاسمانییەکە بنیاد دەندرێتەوە و دواتر تورکیا تواناکانی هێرشکردن لەو بنکەیە فراوانتر دەکات و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەر و چاودێری جێگیردەکات. 

 ئەو بنکەیە هاوکاری تورکیا دەبێت بۆ دامەزراندنی کۆنترۆڵی ئاسمانی لە سەرانسەری ناوچەکەدا و پاڵپشتی هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دەکات، کە تا ئێستاش شانەکانی لە بیابانەکانی سوریادا کاردەکەن.

سیستەمی بەرگریی ئاسمانی و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل سڵ بکاتەوە لە ئەنجامدانی هێرشە ئاسمانییەکانی لە ناوچەکە.  

ئیسرائیل لە چی نیگەرانە؟ 
لە دوای ڕوخاندنی حکومەتی بەشار ئەسەدەوە، ئیسرائیل بە بەردەوامی دامەزراوە سەربازییەکانی سوریا بە ئامانج دەگرێت و ئۆپەراسیۆنەکانی بۆ سەر دەوروبەری T4 زیادکردووە. 

هەفتەی رابردوو لەمەوبەر ئیسرائیل هێرشیکردە سەر T4 و بنکەی سەربازی تەدمور و فڕگە و شوێنە ستراتیژییەکانی بە ئامانج گرت.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل رایگەیاندووە، بوونی هەر جۆرە بنکەیەکی سەربازیی تورکیا لە سوریا، ئاستەنگ لە بەرامبەر ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیل دروست دەکات.

گرژییەکانی نێوان تورکیا و ئیسرائیل لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە لە ساڵی 2023 پەرەی سەندووە و کۆتایی بەو ئاشتییە کورتخایەنەی نێوان هەردوو وڵات هێناوە.

هەرەسهێنانی حکومەتی ئەسەد و دەرکەوتنی تورکیا وەک زلهێزێکی باڵادەست لە سوریا، ئیسرائیل زیاتر نیگەران کردووە، کە ئێستا ئەنقەرە بە مەترسییەکی گەورەتر لە ناوچەکە دەبینێت لە ئێران.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل بە Jerusalem Postی ڕاگەیاندووە، "لە رێگەى بە ئامانجگرتنی بنکەی سەربازیی T4 لەم ماوەیەی دواییدا، پەیامی ئەوەمان گەیاند ڕێگە بە هیچ هەڕەشەیەک نادەین ببێتە بەربەست لە بەردەم ئۆپەراسیۆنە ئاسمانییەکانمان".

سەرچاوەی یەکەمی MEE ئاشکرای کردووە کە ئەنقەرە بیر لە جێگیرکردنی کاتی سیستەمی بەرگری ئاسمانی S-400 دەکاتەوە بۆ T4 یان پاڵمیرا بۆ پاراستنی ئاسمانی لە کاتی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەدا. بەڵام تا ئێستا هیچ بڕیارێکی کۆتایی نەدراوە و پێویستی بە ڕەزامەندی روسیا دەبێت.

لەلایەکی دیکەوە ئەنقەرە و واشنتۆن گفتوگۆیان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایانە کردووە کە بەهۆی کڕینی سیستمی ئێس 400ـی دروستکراوی روسیاوە بەسەر تورکیادا سەپێنراون، کە بووە هۆی دوورخستنەوەی تورکیا لە پرۆگرامی فڕۆکەی جەنگی ئێف 35 لە ساڵی 2019دا.

مانگی ڕابردوو لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان هاوتا تورکەکەی، پێدانی فڕۆکەی ئێف 35یان بە تورکیا تاوتوێ کرد.

بەپێی یاساکانی ئەمریکا، تورکیا دەبێت دەستبەرداری خاوەندارێتی سیستەمی ئێس-400 بێت بۆ ئەوەی دووبارە وەربگیرێتەوە.

ئیسرائیل بە توندی دژی هەر هەنگاوێکە کە ڕێگە بە ئەنقەرە بدات بچێتە ناو فڕۆکەی ئێف-35 و پێی وایە ئەوە لێواری سەربازی چۆنایەتی ئیسرائیل لە ناوچەکەدا دەشێوێنێت.