زانست

خولانەوەی زەوی بەدەوری خۆیدا خێراتربووە، ئایا چی دەگۆڕێت و هۆكارەكەی چییە؟

بەپێی توێژینەوەیەك، خولانەوەی زەوی بە دەوری خۆیدا خێراتربووە و لە كەمتر لە 24 كاتژمێردا خولێكی تەواو بەدەوری خۆییدا سوڕاوەتەوە و ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر كەمبوونەوەی كاتەكان لە شەو و ڕۆژێكدا و تێپەڕبوونی كات بە خێرایی و هەروەها كورتبوونەوەی ساڵێك لە كۆتاییدا.
بەپێی توێژنیەوەكە كە لە ماڵپەڕی (Science Alert) نەماسایی بڵاوكراوەتەوە، لەو كاتەی دەستكراوە بە تۆماركردنی ماوەی خولانەوەی زەوی، هاوینی ئەمساڵ زەوی كورتترین ڕۆژی تۆماركردووە، واتە خولێكی بەدەوری خۆیدا كە دەبێت بە 24 كاژتژمێر تەواو بێت، بەڕێژەی 1 پۆینت 59 میلی چركە كەمتر كۆتایی هاتووە.
لە دەیەكانی ڕابردوودا، ئەگەری خاوبوونەوەی زەوی لە ئارادابوو و چاوەڕوان دەكرا ڕۆژانێكی درێژتر دەستپێبكات، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا ئەو ئەگەرە پێچەوانە بووەوە و ماوەی شەو و ڕۆژ كورتتر و كورتتر دەبنەوە.
بەپێی بڵاوكراوەكانی ماڵپەڕی تۆماركردنی كات (Time and Date) و توێژینەوەكەی ساینێز ئاڵرەت، ڕۆژی 29ی حوزەیرانی 2022، زەوی یەك خولی بەدەوری خۆیدا (شەو و ڕۆژێك)ی بە تێكڕای یەك پۆینت 59 میلی چركە كەمتر لە كۆی 86 هەزار و 400 چركە تەواوكردووە.
زانایان پێشبینی ئەوە دەكەن، ئەگەر زەوی بەم بەشێوەیە بەردەوامبێت لە خێرابوون، ئەوا دەبێت چركەكانی كاتژمێر كەم بكرێتەوە.
ئەو گۆڕانە كەمە بۆ مرۆڤەكان جیاوازییەكی ئەوتۆ دروست نەكات، بەڵام بۆ مانگە دەستكردەكان، ئامێرە زیرەكەكان و سیستمی بەڕێدابردنی كەشتی و فڕۆكەكان كاریگەری گەورە و مەترسیداری دەبێت و ئەگەری ڕوودانی كارەساتی گەورەی لێچاوەڕوان دەكرێت.
زانایان هۆكاری ئەو گۆڕانكارییە دەگەڕێننەوە بۆ لاربوونەوەی زەوی لەسەر خولگەكەی بە ڕێژەی 22 پۆینت 1 – 24 پۆینت 5 پلە.
شتێكی نامۆ نییە كە زەوی لەسەر خولگەكەی لەلەر بكات یاخود لادان ڕووبدات، ئەو خولانەوەیەی لەگەڵ گۆڕانی شەو و ڕۆژدا هەستی پێدەكەین هەمیشە بەشێویەكی ورد و هاوتەریب لەگەڵ خولگەی زەویدا بەڕێوە ناچێت، چونكە خولگەی زەوی هێڵی جیاكەرەوەی هەردوو جەمسەری باكوور و باشوورە.
 لەهەمانكاتدا شێوەی زەوی گۆیی تەواو نییە بەڵكو شێوە هێلكەییە، ئەمە جگە لەمەش هەڵكشان و داكشانی دەریاكان و هێزی كێشكردنی مانگ هۆكارێكی دیكەن بۆ ڕوودانی گۆڕانكاری لە خولانەوەی زەوی بەدەوری خۆیدا و سوڕانەوەی بە دەوری خۆردا.

هەواڵ

یەکەم هەنگاوی ئۆپۆزسیۆن بۆ دروستکردنی لیستی هاوبەش بێ ئەنجام بوو

لایەنەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی لە یەکەم هەنگاوییان بۆ دروستکردنی بەرەیەکی هاوبەش بۆ هەڵبژاردن نەگەیشتنە ئەنجام، داهاتووی هاوپەیمانێتییەکە و سەرۆکەکەی دوو لە گرفتە سەرەکییەکانن.

نەوەی نوێ، یەكگرتوی ئیسلامی، كۆمەڵی دادگه‌ری، بەرەی گەل، ڕه‌وتی هەڵویست، بزوتنەوەی پەیوەندی ئیسلامی و ژمارەیەک کەسایەتی سیاسی کە لە ناویاندا یوسف محەمەد سەرۆکی پێشووتری پەرلەمان هەیە، سەرقاڵی دروستکردنی لیستێکی هاوبەشن بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق. 

ئەو لایەنانە تا ئێستا دوو کۆبونەوەی فروانیان کردووە، بەڵام تا ئێستا نەگەیشتونەتە هیچ ئەنجامێک و تاکە خاڵی رێککەوتنیان ئەوەیە کە کۆبوونەوەکانیان بەردەوام دەبێت. 

عه‌بدولستار مه‌جید، ئه‌ندامی شاندی كۆمه‌ڵی دادگه‌ری كوردستان دوای کۆوبونەوەی دووەمیان لە کۆنگرەیەکی رۆنامەنووسیدا ڕایگه‌یاند، هێشتا له‌سه‌ر هیچ پرسێك رێكنه‌كه‌وتون ئه‌وه‌ی كراوه‌ گفتوگۆیه‌ و ئومێد ده‌كه‌ن سبه‌ینێ كه‌ جارێكی دیكه‌ كۆبونه‌وه‌، بگه‌نه‌ ڕێكه‌وتن.

ئامانجی لایەنەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی دروستكردنی هاوپه‌یمانێتیه‌كه‌ بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق، بەڵام وەک ئەندامەکەی شاندی کۆمەڵ وتی،" جارێ بڕیار نەدراوە كه‌ ئایا هاوپەیمانێتییەکە تەنها لە ناوچە دابڕێندراوەکان دەبێت یان لە هەرێمی کوردستانیش".

سەرۆکی هاوپەیمانێتیەکە و داهاتووی هاوپەیمانێتیەکە یەکێکە لە گرفتەکانی بەردەم لایەنەکان بۆ دروستکردنی لیستی هاوبەش، د. رێبوار كه‌ریم، ئه‌ندامی شاندی ڕه‌وتی هه‌ڵوێست به‌ ڕۆژنامه‌نوسانی وت، "گرفتێكی دیاریكراو نیه‌، به‌ڵام هه‌ندێك پرسیار هه‌یه‌، ئێمه‌ پرسیارمان هه‌یه‌ به‌تایبه‌تی بۆ قۆناغی دوای هه‌ڵبژاردن، كه‌ ئایا چی ده‌كرێت له‌دوای هه‌ڵبژاردن؟".

ئامانجی دروستکردنی ئەو بەرەیە لەلایەن حزبەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتییەوە، بە دەستهێنانی زۆرترین کورسی پەرلەمانی عێراق لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، چونکە ئەو یاسایەی هەڵبژاردنەکەی پێ ئەنجام دەدرێت لە بەرژوەندی لایەنە بچوکەکان نییە.
بەپێی خشتەی کارەکانی کۆمسیۆن، تۆمارکردنی پارت و هاوپەیمانێتییەکان تا 14ـی ئایار بەردەوام دەبێت، بۆیە دەبێت ئەو لایەنانە تا ئەو کاتە بگەنە رێککەوتن.

هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دەبێتە شەشەمین هەڵبژاردن لە دوای ساڵی 2004ـەوە، سیستمى یەک بازنەیی و دواتر فرەبازنەیی لەسەر ئاستی پارێزگاکانە چوار هەڵبژاردندا پەیڕەوکرا، لە کاتێکدا دوایین هەڵبژاردنى ساڵی 2021 بەپێی سیستمى فرە بازنەیی ئەنجامدرا و عێراق بۆ سەر 83 بازنەی هەڵبژاردن دیاری کرا.