هەواڵ

12 ساڵە پڕۆژەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە لە بەغدایە و تا ئێستا پەسەند نەکراوە

پڕۆژەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە 12 ساڵە لە بەغدایە، بەڵام هەرجارە و بە هۆکارێک هەڵدەپەسێردرێت، ئێستا خەریکە خەونی هەڵەبجەییەکان دێتەدی پەرلەمانی عێراق پڕۆژە یاسایی بەپارێزگابوونەکەی پەسەند دەکات، پەرلەمانتارێک دەڵێت، گرەنتی پێشوەخت بۆ پەسەندکردنی هەیە. 

 بەپێی خشتەی دانیشتنەکانی، پەرلەمانی عێراق لە یەکەم تەوەری کۆبونەوەی رۆژی 25ـی ئازاری 2025، دەنگ بە پەسەندکردنی پرۆژەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دەدات. 

پڕۆژەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە، خوێندنەوەی یەکەم و دووەمی بۆ کراوە، بەڵام تا ئێستا پەرلەمان پڕۆژەکەی پەسەند نەکردووە.

پشتیوانی نەکردنی شیعە و سوننەکان، بە هۆکاری سەرەکی پەسەند نەکردنی پڕۆژەی بە پارێزگابوونی هەڵەبجە دادەنرێت، چونکە مەرجی ئەوان دەنگدانی کورد بووە بە دوو پڕۆژە یاسا کە ئەوان پشتیوانی دەکەن. 

چرۆ حەمە شەریف کە لە ئاستی بازنەی هەڵەبجە ئەندامی پەرلەمانی عێراقە، بە دیجیتاڵ میدیای MIcـی راگەیاند،" توانراوە گەرەنتی پێشوەختە بۆ دەنگدان بە پەسەندکردنی پڕۆژەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە وەربگیرێت، جیاواز لە لایەنە کوردییەکان شیعە و سوننەش پشتیوانی پڕۆژەکە دەکەن". 

26 ساڵە بڕیاری بە پارێزگابوونی هەڵەبجە دراوە
26 ساڵە پەرلەمانی کوردستان بڕیاری بە پارێزگابوونی هەڵەبجەی داوە، بەڵام بڕیارەکە تا ئیستا نەبووەتە کردار و لە روی ئیدارییەوە وەک پارێزگا مامەڵە لەگەڵ هەڵەبجەدا ناکرێت. 

ڕۆژی 22ـی ئەیلولی 1999 پەرلەمانی کوردستان، بڕیاری ژمارە 11 دەرکرد کە تایبەت بوو بەپارێزگاکردنی قەزاکانی هەڵەبجە، سۆران، رانیە و ئاکرێ، بەڵام ئەو بڕیارە  هەر لەسەر رەفەکانی پەرلەمان مایەوە. 

ساڵی 2013 حکومەتی هەرێمی کوردستان بە پاڵپشتی بڕیارەکەی پەرلەمانی کوردستان و ماددەی 141ـی دەستوری عێراق رێکارەکانی بە پارێزگابوونی هەڵەبجەی دەستپێکرد. 

بەپێی ماددەی 141ـی دەستوری عێراق، ئەو یاسایانەی لە هەرێمی کوردستان لە پێش ساڵی 2005ـەوە کاریان پێکراوە بەرکار دەبن. 

رۆژی 24ـی کانوونی دووەمی 2013، حکومەتی هەرێمی کوردستان، ناوەڕۆکی پرۆژەیاسای بە پارێزگابوونی هەڵەبجەی بەنووسراوی ژمارە 12034 ئاراستەی نووری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی ئەوکاتی حکومەتی عێراق کرد.

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە دانیشتنی ژمارە 54ـیدا لە رۆژی 31ـی کانوونی یەکەمی 2013، بڕیاری ژمارە 568ـی ئەنجومەنی وەزیرانی بۆ ئەو ساڵە پەسندکرد. 

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، بەپشتبەستن بە حوکمی ماددەکانی 61/بڕگەی یەکەم و 80/بڕگەی دووەم لە دەستوور پرۆژەکەی رەوانەی پەرلەمانی عێراق کرد. 

رۆژی 16ـی ئەیلولی 2015، ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران لە نووسراوێکدا کە بۆ ئەنجوومەنی نوێنەران بەناونیشانی: "کشاندنەوەی ئەو رەشنووسی یاسایانەی حکومەتی پێشوو پەسندیکردوون" ناردووە، داوای کردووە بە پشتبەستن بە بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق، ئەو پڕۆژانە بگەڕێننەوە بۆ حکومەت.

حکومەتی عێراق هۆکاری کشاندنەوەی ئەو یاسایانەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە، کە دەیەوێت پێداچوونەوەیان بۆ بکات تا دڵنیابێتەوە لە رادەی گونجانی لەگەڵ کارنامەی چاکسازیی حکومەت 

دوای هەشت ساڵ لە کشاندنەوەی پڕۆژەی بە پارێزگابوونی هەڵەبجە، رۆژی 13ـی ئاداری 2023 بڕیاری دا بە "پەسەندکردنی رەشنووسی یاسای هێنانەکایەی پاریزگای هەڵەبجە لە کۆماری عێراق و رەوانەکردنی بۆ پەرلەمان. 

رۆژی 14ـی ئاداری 2023، ئەمینداریێتی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق نووسراوێکی بەناوی" پڕۆژەیاسای هێنانەکایەی پارێزگای هەڵەبجە لە کۆماری عێراق"، ئاراستەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کردووە و داوا دەکات رێوشوێنی پێویست بگیرێتەبەر و لە ئەنجام ئاگاداریان بکەنەوە.

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە 13ی مانگی سێی 2023، پڕۆژە یاسای بە پارێزگابوونی هەڵەبجەی پەسەند کرد و ڕەوانەی پەرلەمانی عێراقی کرد. پڕۆژەکە خوێندنەوەی یەکەم و دووەمی تێپەڕاند، بەڵام خوێندنەوەی سێیەم و کۆتایی بۆ نەکراوە.

پارێزگای هەڵەبجە
هەڵەبجە لە ساڵی 1889 کراوەتە قەزا، وەزارەتی پلاندانانی عێراق نەخشەی سنووری ئیداری پارێزگای هەڵەبجەی پەسەند کردووە. 16ـی ئازاری 1988، رژێمی پێشووی عێراق، شاری هەڵەبجەی کیمیاباران کرد، لە ئەنجامی ئەو تاوانەدا نزیکەی 5 هەزار کەس گیانیان لەدەستدا و بە هەزارانیش بریندار بوون، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی هەڵەبجە لە جیهانیشدا ناسراو بێت.

بەپێی نەخشەکە پارێزگای هەڵەبجە کە سەنتەرەکەی شاری هەڵەبجەیە و ژمارەی (16)ـی پێدراوە لە چوارچێوەی ڕێنوێنی یەکە کارگێڕییەکانی کۆماری عێراق، هەروەها پارێزگا تازە دروستکراوەکە قەزایەک و (4) ناحییە لەخۆدەگرێت، کە بریتین لە ناحییەکانی سیروان، خورماڵ، بیارە و بەمۆ.

ماوەی 20 ساڵ دەبێت هیچ پارێزگایەکی نوێ لە عێراق دروستنەکراوە، لەکاتێکدا بەراورد بە ساڵی 2003 ژمارەی دانیشتووانی عێراق بە رێژەی 40٪ زیادیکردووە و لە 25 ملیۆنەوە بووەتە 42 ملیۆن کەس. دانیشتووانی هەرێمی کوردستانیش بە رێژەی 27٪ زیادیکردووە و لە 4 ملیۆن و 800 هەزار کەسەوە بووەتە زیاتر لە 6 ملیۆن و 400 هەزار کەس.

هەواڵ

کورد، سوننە و بەشێک لە شیعەکان خۆیان لە شەڕ دورەپەرێز دەکەن

تائێستا تەنها یەک پەرلەمانتاری کورد خۆی بۆ ئەو نیشتنەی پەرلەمانی عێراق یەکلایی کردووەتەوە کە رێکدەخرێت دژی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر ئێران، ئەوەش هەمان دۆخە کە هێزە سونییەکانی تێکەوتووە و بەشێک لە شیعەکانیش نایانەوێت عێراق لەو جەنگە تێوەگلێت.

زۆرینەی فراکسیۆنە کوردییەکان بە گومانن و ترسیش هەیە، تای هەڵبژاردن بازاڕی موزایەدە گەرم بکات و دووکەڵی شەڕ بگەیەنێتە ئاسمانی بەغدا.


زۆرینەی فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق تائێستا خۆیان یەکلایی نەکردوەتەوە کە رۆژی سێشەممە بچنە دانیشتنی پەرلەمانەوە کە رێکدەخرێت بۆ ئیدانەکردنی هێرشەکانی ئیسرائیل دژی ئێران بەهۆی پێشێلکردنی سەروەری ئاسمانی عێراق و بەکارهێنانی لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە.

دیجیتاڵ میدیای مایک قسەی لەگەڵ فراکسیۆنەکانی پارتی، یەکێتی، نەوەی نوێ و یەکگرتوو کردووە، ئەوان چاودێرن و دەیانەوێت بەپێی دۆخەکە بڕیارێکی گونجاو بدەن.

بەشێک لە فراکسیۆنە کوردییەکان خواستی تەواونەبوونی رێژەیی یاسایی ئامادەبوانیان هەیە، تا لەو رێگەیەوە ئەوانیش خۆیان لە "شەرمەزاری" رایگشتی بپارێزن.

سۆران عومەر کە تاکە ئەندامی فراکسیۆنی کۆمەڵی دادگەرییە، هەروەها تاکە پەرلەمانتاری کوردیشە کە خۆی بۆ بەشداریکردن لە کۆبونەوەکە یەکلایی کردوەتەوە.

یەکێک لە پاساوەکانی پەرلەمانتارە کوردەکان ئەوەیە، کە هەتا کێشەی موچەی هەرێمی کوردستان چارەسەر نەکرێت، ئەوان ئامادەنابن بەشداریی هیچ دانیشتنێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بکەن.

هاوشێوەی کورد، زۆرینەی سوننەکانیش بە هەستیارییەوە مامەڵە دەکەن، تائێستا خۆیان بۆ بەشداریکردن لەو دانیشتنەی پەرلەمانی عێراق یەکلایی نەکردەتەوە.


تەنانەت شیعەکانیش یەکدەنگ نین بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو دۆخە نوێیەی هاتووەتەپيشەوە و موقتەدا سەدر رۆژی هەینی رابردوو رایگەیاند، دۆخی عێراق چیتر بەرگەی ماڵوێرانییەکی دیکە ناگرێت و داوایکرد هەندێک دەنگی نەشاز لە گۆڕەپانی سیاسی و سەربازیی عێراق بێدەنگ بکرێن.

دانیشتنەکەی پەرلەمانی عێراق لەسەر داخوازیی و یاداشتی 55 پەرلەمانتاری فراکسیۆنە شیعییەکانە، کە دژی پێشلکردنی ئاسمانی عێراق لەلایەن ئیسرائیلەوە ئاڕاستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمانیان کردووە، لەسەر ئەو بنەمایە پەرلەمانی عێراق ڕۆژی 17 ئەم مانگەی بۆ کۆبونەوە دیارییکردووە.
 
شیعەکان کە هاوسۆزی ئێرانن، پشتیوانی خۆیان بۆ تاران دوپاتکردووەتەوە، بەڵام تائێستا کورد و سوننە هەوڵی خۆ بە دورگرتنیان لە لایەنگری داوە، تەنها بەشێک لە لایەنە کوردییەکان لە رێگەی بەیاننامەوە ئیدانەی هێرشەکانی ئیسرائیلیان کردووە.

هەرچەندە حکومەتی عێراق لەڕێگەی کەناڵە جیاجیاکانییەوە، هەمو هەوڵێک دەدات بۆ دورخستنەوەی عێراق لە مەترسییەکانی جەنگی ئیسرائیل و ئێران، بەڵام بەشێک لە چاودێران ترسییان هەیە تای هەڵبژاردن بازاڕی موزایەدە گەرم بکات و دووکەڵی شەڕ بگەیەنێتە خاکی بەغدا.

ئەوەی وایکردووە، ئەو بۆچوونە زاڵ بێت، نزیکبوونەوەی کاتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقە کە بڕیارە مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، چاوەڕوان دەکرێت فراکسیۆنە شیعییەکان بە سود وەرگرتن لە کات بۆ کۆکردنەوەی دەنگ هەوڵی جوڵاندنی سۆزی شەقام بدەن.

خوێندنەوەکان بەو ئاڕاستەیەن هەر جوڵەیەکی راستەوخۆ بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی هێرشەکانی ئیسرائیل رەنگە دەرئەنجامەکەی لە بەرژوەندی عێراق نەبێت، دەکرێت ئەنجامەکانی کۆبونەوەکەی پەرلەمان لە کاتێکی وا هەستیاردا ئاستی مەترسییەکان لەسەر عێراق زیاتر بکەن.

ئیسرائیل خواستی پەلهاویشتنی بۆ عێراق هەیە، بەڵام ئەوەی رێگرە لە بەردەمیدا هەڵوێستی ئەمریکا و بێدەنگی گروپە چەکدارەکانە، بۆیە هەر کات گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵبکرێت رەنگە بێ دوو دڵی هێرش بکات.

زۆرن ئەوانەی پێیانوایە عێراق لەم دۆخەی ئێستادا هیچی پێناکرێت و خۆ بە دورگرتن باشترین بژاردەیە، چونکە دۆخی ئەمنی، سیاسیی و ئابوریی عێراق لە ئاستێکدا نییە بەرگەی جەنگێکی دیکەی ماڵوێرانکەر بگرێت و عێراق ئابووریەکی خراپیشی هەیە و ئەگەر کێڵگەکانی نەوت و ژێرخانی ئابوری بکرێتە ئامانج، هیچ سەرچاوەیەکی دیکەی داهاتی نییە بتوانێت دەوڵەتی پێ بەڕێوەبەرێت.