هەواڵ

گەروی هورمز داخرێت؛ بۆریەکەی هەرێم دەتوانێت یەک لە سەر چواری نەوتی عێراق هەناردە بکات

زیادبوونی گرژییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، ئەگەرەکانی داخستنی گەروی هورمزی هێناتەوە بەرباس، بە داخستنی ئەو گەروە بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جەیهان دەبێتە فریادەڕەسی بەشێکی نەوتەکەی عێراق، بەڵام ناتوانێت هەمووی بگوازێتەوە.

ئێران و ئیسرائیل لە شەڕێکی راستەوخۆدان، لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی گرژییەکان ئەگەرەکانی داخستنی گەروی هورمزیش زیاتر دەبن. 

لە ئەگەری داخستنی گەروی هورمز، کە بەیەکێک لە گرنگترین ڕێڕەوەکانی گواستنەوەی نەوت هەژماردەکرێت، جارێکی دیکە بازاڕگەرمی بۆ بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان بەرەو تورکیا دروست دەبێتەوە.

بە داخستنی گەروی هورمز بۆری نەوتی کوردستان - تورکیا دەبێتە تاکە دەرچەی ناردنە دەرەوەی نەوت لە عێراقەوە بۆ جیهان، چونکەداخستنی گەروی هورمز لەلایەن ئێرانەوە، گواستنەوەی نەوتی عێراق لە ڕێگەی بۆریی و بەندەری بەسرە پەکی دەکەوێت. 

بۆ عێراق، داخستنی گەرووی هورمز کەمتر نییە لە کارەساتێکی ئابووریی نیشتمانی، چونکە عێراق رۆژانە نزیکەی سێ ملیۆن و 300 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەکات و زیاتر لە 95%ی لە رێگەی گەروی هورمزەوەیە.

ئەگەرچی بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان - تورکیا تاکە دەرچەی هەناردەی نەوتی عێراقە، بەڵام ئەو بۆرییەش فریادەڕەسی کۆتایی نییە و ناتوانێت هەموو نەوتەکەی بگەیەنێتە جیهان. 

بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان - تورکیا لە توانایدایە لە ڕۆژێکدا یەک ملیۆن و 60 هەزار بەرمیل نەوت(هەرێمی کوردستان بە کەرکووکیشەوە 450 هەزار بەرمیلی هەناردە دەکرد) بۆ بەندەری جەیهانی تورکی بگوازێتەوە، کە ئەوەیش نزیکەی تەنها یەک لەسەر چواری ئەو نەوتەیە عێراق هەناردەی دەرەوەی دەکات. 

لە بەکارهێنانی بۆری نەوتی کوردستان - تورکیا تەنها توانای هەناردە گرفتی بەردەم عێراق نابێت، بەڵکو نەخشەی دابەشبوونی بۆرییەکەش گرفتێکی دیکە و ناتوانرێت هەموو پاڵاوگە و بیرە نەوتییەکانی پێەوە ببەسرێتەوە.

بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان لە کەرکوکەوە دەستپێدەکات و هەتا بەندەری جەیهانی تورکی لەسەر دەریای ناوەڕاست درێژ دەبێتەوە، بەدیاریکراوی بۆرییەکە 896 کیلۆمەترە و نزیکەی یەک لەسەر چواری لە سنوری هەرێمی کوردستانە و سێ لەسەر چواریشی لە دەکەوێتە سنوری تورکیا.

ئەو بەشەی بۆری نەوت کە دەکەوێتە سنوری هەرێمی کوردستان، (221) کیلۆمەترە و لە کەرکوکەوە تا فیشخاپور درێژدەبێتەوە دەکاتە (%24.6) بۆرییەکە.

هەرچی بەشە زۆرەکەشیەتی کە (675) کیلۆ مەترەو (74.6%) بۆرییەکەیە دەکەوێتە ناو خاکی تورکیا لە فیشخاپورەوە تا بەندەری جەیهانی تورکی لەسەر دەریای ناوەڕاست درێژدەبێتەوە.

ئەو بەشەی کە دەکەوێتە هەرێمی کوردستان لەلایەن کۆمپانیاکانی کار و ڕۆزنەفتەوە خاوەندارێتیی دەکرێت و بەشەی لە سنوری تورکیایە، خاوەندارێتییەکەی بۆ کۆمپانیای وزەی تورکی دەگەڕێتەوە کۆمپابیای (بۆتاش) سەرپەرشتی دەکات.

ئەگەرچی تا ئێستا هیچ ئاماژەیەکی فەرمی بۆ داخستنی گەروی هورمز نییە، بەڵام بە داخستنی ئەو گەروە دەرگای بەخت لەسەر نەوتی هەرێمی کوردستان دەکرێتەوە.

داخستنی گەروەکە هەوڵە دوو ساڵییەکەی هەرێمی کوردستان بۆ هەناردەی نەوت دەگەیەنێتە ئەنجام و داشی دانوستانیشی بەرامبەر بەغدا سوار دەکات، بە شێوەیەک کە دەتوانێت بەشێک لە مەرج و داواکارییەکانی بەسەپێنێت. 

هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە 25ـی ئازاری 2023ـەوە بە بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس لەسەر سکاڵایەکی عێراق راگیراوە، تا ئێستا چەند جارێک کۆبوونەوە بە مەبەستی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی عێراق هەبووە، بەڵام کۆبوونەوەکان ئەنجامیان نەبووە.

هەواڵ

رێککەوتن نەکراوە… حکومەتی عێراق کەی پارەی مووچە رەوانە دەکات؟

حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان تا ئێستا لەسەر نەوت و داهاتی نانەوتی رێککەوتنیان نەکردووە، وتەبێژی حکومەت دەڵێت، لێک تێگەیشنەکە سەرەتاییە و دواتر دەبێت رێککەوتنێکی فراوان.

پرسی نەوت و داهاتی نەوتی خاڵی ناکۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بوو، دوای چەندین جار توانرا بگەنە لێکتێگەیشتنێکی سەرەتایی.

ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان لە راگەیەندراوەکەیدا بە روونی دانی پێداناوە لێکتگەیشتنە نەک رێککەوتن و رایگەیاندووە، پێشوازیی لێ دەکەن.

بەپێی لێکتێگەیشتنەکە هەرێمی کوردستان 230 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە و 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی رادەستی حکومەتی عێراق دەکات. حکومەتی عێراق لە بەرامبەردا مانگانە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان رەوانە دەکات.

پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە دیجیتاڵ میدیای Micـی راگەیاند، لێکتگەیشتنەکە سەرەتاییە، دواتر هەردوو حکوومەت دەچنە ناو ڕێککەوتنێکی فراوانترەوە.

بەپێی زانیارییەکانی دیجتاڵ میدیایMic، تا ئەنجامدانی رێککەوتن پارە رەوانەی هەرێمی کوردستان ناکرێت و دوای رێککەوتنەکە حکومەتی عێراق دەست بە ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان دەکات.

تا ئێستا وادەی رێککەوتنەکە بە فەرمی دیاریی نەکراوە، بەڵام هەموو چاوەڕوانییەکان بەو ئاڕاستەیەن کە لە چەند رۆژی داهاتوودا رێککەوتنەکە بکرێت.

بەپێی رێککەوتنەکە وەک حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ  دیجتاڵ میدیای Mic پشتراستکردوەتەوە، نابێت هیچ مووچەیەکی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بفەوتێت.