هەواڵ

بێدەسەڵاتی عێراق بەسەر ئاسمانەکەیدا ئاگری جەنگی ئێران و ئیسرائیلی خۆشترکردووە

جارێکی تر لەگەڵ هێرشی ئێران و ئیسرائیل بۆ سەر یەکتر و بەکارهێنانی ئاسمانی عێراق، پێشلکردنی ئاسمان و سەروەری عێراق بوەوە ڕۆژەڤی میدیاکان.

لەدوای هێرشی ئەمریکا و هاوپەیمانان بۆ سەر عێراق لە ساڵی 2003 و ڕوخانی ڕژێمی بەعس، عێراق باڵادەستی بەسەر ئاسمانی وڵاتەکەی لەدەستداوە و بەبێ گوێدانە یاسا نێودەوڵەتییەکان لەلایەن وڵاتانی هەرێمایەتییەوە ئاسمانی عێراق بەکاردەهێندرێت و پێشلی سەروەرییەکەی دەکرێت.

هەروەها بەهۆی داگیرکردن و شەڕی کوێت کە بە (جەنگی کەنداو) ناسراوە، لە ساڵی 1990 عێراق کەوتە بەر سزاکانی بەندی (7)-ی نەتەوە یەکگرتوەکان.

هەرچەندە لەدوای دەستبەکاربونی نوری مالیکی وەک سەرۆک وەزیرانی عێراق، ڕێککەوتنێکی ئەمنی لە نێوان ناوبراو ئەمریکا کرا بۆ پاراستنی سیادە و سەروەری عیراق، بەڵام عێراق هیچکات نەیتوانیوە باڵادەستی بەسەر ئاسمانی وڵاتەکەی بگێڕێتەوەدەست.

ڕوداو و مملانێ سیاسییەکانی ناوخۆی عێراق و دەستدوەردانە هەرێمایەتییەکان، یەکێکی ترە لەو هۆکارانەی کە عێراق نەیتوانیوە بە جددی کار بۆ گێڕانەوەی سەروەری ئاسمانەکەی بکات.

هەرچەندە لە 27/6/2013 نەتەوە یەکگرتوەکان لە ماڵەپەڕی فەرمی خۆی ڕایگەیاند، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بە زۆرینەی دەنگ بڕیاری 2107  دەرکرد و کە بەپێی بڕیارەکە عێراق لە ژێر بەندی حەوت ڕزگاری بووە، بەڵام بەهۆی لاوازی حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق، نەتوانراوە لە نەتەوە یەکگرتوەکان کار بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکە بکرێت، کە بەتەواوەتی دەبێتە هۆی گێڕانەوەی باڵادەستی عێراق بەسەر ئاسمانەکەیدا و ڕێگری لە پێشلکردنی سەروەرییەکەی لەلایەن وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت تورکیا و ئێران بکرێت.

بەندی (7) یەكێكە لە بەندەكانی پەیماننامەى نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەنجومەنی ئاسایش پابەند دەكات كە دەستبەكاربیت بۆ بەكارهێنانی هێزی نێو دەوڵەتی (هێزی سەربازی) بۆ تەمێكردن و سەركوتكردنی ئەو وڵات و كیانانەی مەترسی بۆ سەر ئاشتی و ئاسایشی جیهان دروست دەكەن، وەك بەكارهینانی هێزی سەربازی بۆ دەستێوەردان و چارەسەری كێشە نێودەوڵەتییەكان، وەک ئەوەی لە هایتی، لیبیریا، ئەفغانستان، عێراق‌ وهەندێک وڵاتی دیکە پیادە كرا.

لەدوای ڕوداوەکانی حەوتی ئۆکتۆبەری 2023 و هەڵکشانی گرژییەکانی نێوان ئێسرائیل و ئێران، جاریکی دیکە بە بێ گوێدانە سەروەری عێراق و یاسا نێودەوڵەتییەکان ئاسمانی عێراق لەلایەن تەلئەبیب و تاران بۆ هێرشکردنە سەر یەکتر پێشلکرایەوە.

لەگەڵ دەستپێکردنی هێرشی ئیسرائیل و ئێران بۆ سەر یەکتری و بەکارهێنانی ئاسمانی عێراق، جارێکی دیکە پێشلکردنی ئاسمانی عێراق بوەوە رۆژەڤی میدیا ناوخۆی و ناوچەیی و جیهانییەکان.

هەرچەندە حکومەتی عێراق لە لێدوان و بەیاننامەکانیدا داوا لە نەتەوە یەکگرتوەکان دەکات فشار بخاتە سەر ئێران و ئیسرائیل کە ئاسمانی  وڵاتەکەی بۆ هێرشکردنە سەر یەکتر بەکارنەهێنن، بەڵام بەشێوەیەکی فەرمی و جددی تائێستا عێراق کاری لەسەر ئەو پرسە نەکردووە و نەتەوە یەکگرتووەکانیش وەڵامی یەکلاکەرەوەیان نەبووە.

ئێران و ئیسرائیل کە دوو دەوڵەتی دراوسێ نین و هاوسنور نین، رەنگە یەکێک لە پاساوەکانی گەرمبوونی جەنگی نێوانیان ئەو کەلێنە بێت کە لە سەروەریی ئاسمانی عێراقدا هەیە و بە رۆکێت، درۆن و فڕۆکەی جەنگیی ئاگری چەکەکانیان دەگەیەننە سەر خاکی یەکتری.

هەڵگیرسانی جەنگەکە، ئاسمانی عێراقی داخستووە بەڕووی هاتوچۆی جیهانیی فڕۆکە مەدەنییەکان و سەرجەم فڕۆکەخانەکان داخراون و زیانی زۆر گەورە بەر ئابوریی وڵاتەکە کەوتووە و لەهەموو کاتێک زیاتر مەترسیی تێوەگلانی عێراق هەیە لەو جەنگەدا.

لەبارەی گێڕانەوەی سەروەری ئاسمانی عێراق، هیوا سەید سەلیم، چاودێری سیاسیی، بە مایک میدیای ڕاگەیاند: ئەگەر حکومەتی عێراق بەجددی کاری بۆ بکات، دەتوانێت لە نەتەوە یەکگرتوەکان فشار بکات و بەتەواوی سیادەی وڵاتەکەی بخاتەوە ژێر ڕکێفی خۆیەوە و ئاسمانەکەی لە بەکارهێنان لەلایەن وڵاتان بپارێزێت و بەر بە پێشلکارییەکان بگرێت.

زانست

بە پشتیوانیکردنی هێرشەکانی ئیسرائیل حزبەکان داوای "راپەڕین" لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەن

حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پشتیوانی هێرشەکانی ئیسرائیل دەکەن و دەیانەوێت بە " یەکگرتوو"ـیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان "راپەرین" بکەن. 

 حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان کە لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێنن، تەنها وەک تەماشاکار لە روداوەکانی ئێرانن دەڕوانن، بەڵام خواستیانە کاریگەری لەسەر شەقامی رۆژهەڵاتی کوردستان دروست بکەن.

حزبەکان، تەنها لە رێگەی راگەیاندراوەوە هەڵوێستی خۆیان لەسەر روداوەکان دەربریووە، کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان داوای لە حزبەکان رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە،" دوور لە هەر جۆرە کێشە و جیاوازییەک، بە ئەرکی خۆیان هەستنەوەو پلان و بەرنامەی هاوبەش و گونجاویان هەبێ تا بە کۆدەنگی و یەکگرتووانە بزاڤی خەڵکی کوردستان رێبەری بکەن". 

کۆمەڵەکە داوای پێکهێنانی "کومیتەی بەرێوەبەریی هاوبەشی" لە نێوان حزبەکان رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە، ئەوەیش بە ئامانجی وەڵامدانەوەی داواکارییەکانی خەڵک و تێپەڕاندنی قۆناغەکە. 

پارتی ئازادی کوردستان(پاک) کە راستەوخۆ پشتیوانی بۆ هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران دەربڕیووە، داواشی لە خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە، "راپەڕین" بکەن. 

حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران (حدکا) بەرپرسیارێتیی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر بنکە سەربازی و ئەتۆمییەکانی ئێران، خستەوەتە ئەستۆی ئێران و رایگەیاندووە، "بەرپرسیاری هەموو قەیرانەکانی ئێستا و ئەو دۆخەیە بەسەر وڵاتدا سەپاوە".

حیزبی دیموکرات وەک پشتیوانییەک بۆ هێرشەکان باسی لەوەکردوە، ئەمە شەڕی گەلانی ئێران نییە، بەڵکو "شەڕی دەسەڵاتبەدەستانی کۆماری ئیسلامییە".

پارتی ژیانی ئازادی کوردستان(پژاک) کە خۆی بە بەشێک لە باوەڕی عەبدوڵڵا ئۆجالان رێبەری پەکەکە دەزانێت و تاکە حزبی رۆژهەڵاتی کوردستانە کە کەمپ نیشین نەبووە، ناڕاستەوخۆ پشتیوانی هێرشەکانی ئیسرائیلی کردووە. 

پارتی ژیانی ئازادی کوردستان بە ڕەخنەگرتن لە دۆخی ناوخۆیی ئێران ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە،" هێرشەکان بەردەوام دەبن تا ئەو کاتەی بەتەواوی مەترسی و کاریگەرییە ئەگەرییەکانی ڕژێمەکە کۆتایی پێدێت.

باسی لەوەشکردووە، "دەربڕینی خۆشحاڵی گەلی ئێران بۆ لاوازبوونی ئەو جۆرە دەسەڵاتە بەو مانایە نییە کە کۆمەڵگەی ئێرانی هەموو هیواکانیان لەسەر ئەنجامی شەڕێکی لەو شێوەیە هەڵچنیوە". 

پارتی ژیانی ئازادی کوردستان لەگەڵ ئەوەی ئامادەیی خۆی بۆ " بەرگریکردن لە گەل و گەلانی دیکەی ئێران لە بەرامبەر هەر جۆرە سەرکوتکردن و هەڕەشەی کۆمەڵکوژی" نیشانداوە، داوای دروستکردنی رێکخستنی لەناو هاوڵاتییاندا کردووە. 

هەڵوێستی نوێی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان خوێندنەوەی ئەوەی بۆ دەکرێت، هەرێمی کوردستان بخاتە بەر هێرشی ئێرانەوە، هەر بۆیەش بەشێک لە حزبەکان ئەو کەمپانەیان چۆڵکردووە کە لە چوارچێوەی رێککەوتنی ئەمنی هەولێر، تاران و بەغدا بۆیان دابینکراوە.

بەرەبەیانی 13ـی حوزەیران، ئیسرائیل هێرشی کردە سەر ئێران و چەندین شوێنی کردە ئامانج، هەروەها چەند بەرپرسێکی سەربازی ئێرانی کوشت، لەو کاتەوە پێکدادانی راستەوخۆی نێوان ئێران و ئیسرائیل بەردەوامە.

ئێران لە وەڵامی هێرشەکانی ئیسرائیل، ئۆپەراسیۆنی "بەڵێنی راست 3"ی راگەیاند، بە چەند قۆناخ و بە دەیان مووشەک و درۆن هێرشی کردەوە سەر ئیسرائیل، تا ئێستاش پێکدادانەکان بەردەوامن.