هەواڵ

یاساکانی کوردستان پشتیوانی لامەرکەزی ناکەن و بە نەفەسی مەرکەزیەت داڕێژراون

دەرئەنجامی توێژینەوەیەک دەریخستووە، لە هەرێمی کوردستان پاڵپشتی یاسایی بۆ جێگیرکردنی لامەرکەزی کارگێڕی نییە و یاساکان بە نەفەسی مەکەزیەت دارێژراون، یاساکانی پەرلەمانی کوردستانیش بۆ روماڵکردن و روپێویکردنی رەهەندەکانی لامەکەزی کارگێڕی کەمن.

بەپێی توێژینەوەیەکی دامەزراوەی ڤیژن بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیژی کە لەلایەن توێژەران ئارام جەمال، چۆمان محەمەد، ئەحمەد عەلی و کاروان کازم ئامادەکراوە، لە هەرێمی کوردستان پاڵپشتی دەستوری تایبەت بەجێگیرکردنی لامەکەزی کارگێڕی نییە.

لە هەرێمی کوردستاندا زیاتر لە یاساکانی پەیوەندیدار بە لامەرکەزی کارگێڕی، کار بە بڕیار فەرمان و رێنماییەکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن دەکرێت، ئەوەیش لاوازترین ئاستی جێبەجێکردنی لامەرکەزیەتە.

وەک لە توێژینەوەکەی دامەزراوەی ڤیژندا هاتووە، ئەو یاسایانەی پەیکەربەندی و کاروباری وەزارەتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان رێکدەخەن، بە نەفەسێکی مەرکەزی داڕێژراون و بوونەتە درێژەپێدەر و بەرهەمهێنەرەوەی میراتی لامەرکەزی.

زۆربەی بڕیار و فەرمان و رێنماییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبەر رۆشنایی یاساکانی پەیوەندیدار بە لامەرکەزی کارگیڕی دەرناچن، ئەوەیش وایکردووە بنەماکانی لامەرکەزی لە ناو بڕیار، فەرمان و رێنماییەکاندا بەراورد بە یاساکان زۆتربن. 

پەرلەمانی کوردستان بەرزترین دەسەڵاتی یاسادانانە لە هەرێمی کوردستان، بەڵام لە توێژینەوەکەی دامەزراوەی ڤیژندا ئاماژە بۆ ئەوەکراوە، ژمارەی یاساکانی پەرلەمانی کوردستان بۆ روماڵکردن و روپێویکردنی رەهەندەکانی لامەرکەزی کارگێڕی کەمن و لە ئاستی پێویستدا نین. 

یاسای ژماره‌ (3)ی ساڵی 2009 (هەموارکراو)کە بە (یاسای پارێزگاكانی هه‌رێمی كوردستان - عێراق) ناسراوە و رۆڵ و دەسەڵاتی یەکە کارگێڕییەکانی لە پارێزگاکاندا دیاریکردووە، بەڵام توێژەران لە توێژینەوەکەیاندا گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی بەشێکی زۆر لە توخمە لامەرکەزییەکانی ناو یاسای پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بەپێی پێویست جێبەجێ ناکرێن و خراونەتە خزمەت دەستەبەکردنی لامەرکەزی کارگێڕییەوە. 

توێژەران لە توێژینەوەکەی دامەزراوەی ڤیژندا چەند پێشناز و راسپاردەیەکیان دەستنیشان کردووە، لە پێناو چەسپاندنی بنەماکانی پرسی لامەرکەزی کارگێڕی.

هەرێمی کوردستان لە ئێستادا دەستوری نییە، بەڵکو رەشنوسێکی دەستوری هەیە و تا ئێستا بەهۆی ململانێ سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانەوە پەسەند نەکراوە، بۆیە لە توێژنەوەکەدا پێشنیاز کراوە، لە دەستوری هەرێمی کوردستاندا روبەرێکئی گەورە بدرێتە پرسی لامەرکەزی کارگێڕی، گرنگە تێیدا دەسەڵاتە دیارییکراوەکانبۆ حکومەتی ناوەند یان بۆ ئەنجومەن و حکومەتە خۆجێیەکان دیاری بکرێن.

توێژەران وەک لە دەرئەنجامەکاندا کەمی یاساکانی تایبەت بە لامەرکەزیەکان دەستنیشان کردووە، هاوکات پێشنیازیشیان کردووە، ژمارەی یاساکانی تایبەت بە لامەرکەزی کارگێڕی لەلایەن دەسەڵاتی یاسادانانەوە زیاد بکرێن.

پێشنیازیشكراوە، دەسەڵاتی جێبەجێکردن کەمترین پشکی هەبێت لە دەرکردنی بڕیار، فەرمان و رێنماییەکانی تایبەت بە جێبەجێکردنی پرسی لامەرکەزی کارگێڕی، هەروەها ئەو یاسایانەی بە نەفسی مەرکەزی داڕێژراون هەموار بکرێنەوە و یاسای نوێش ئەگەر پێویست بوو دەربکرێت. 

پەیکەربەندی کارگێڕی دامەزراوەکانی حکومڕانی لە هەرێمی کوردستان لە خزمەتی لامەرکەزی کارگێڕیدا نین، بۆیە داوا دەکرێت پەیکەربەندییەکە بە شێوەیەک دابڕێژرێتەوە کە خزمەت بە لامەرکەزی کارگێڕی بکات.

پەیوەندی نێوان ئەنجومەنی شارەوانی و ئەنجومەنی پارێزگاکان بە یاسا رێکبخرێتەوە و دەسەڵاتەکانی ئەنجومەنی شارەوانی یەکە کارگێڕییەکان بۆ ئەنجومەنەکانی پارێزگا و قەزا و ناحییەکان بگوازرێتەوە. 

پێشنیازیشکراوە، بە یاسایەک لە پەرلەمانی کوردستانەوە، دەزگاتەک بە ناوی دەستەی هەهامەنگی کارگێڕی خۆجێی دابمەزرێت بە ئامانجی سەرپەرشتیکردنی کاروباری پارێزگاکان لە روی چەسپاندنی لامەرکەزی کارگێرییەوە و پەیوەستکردنی پارێزگاکان بەو دەستەیەوە.

لامەرکەزییەت بە یەکێک لە گرنگترین بنەماکانی حوکمڕانی زۆرینە دادەنرێت کە دیموکراسی لەسەری بنیات نراوە، پێچەوانەی چەمکی مەرکەزییەتە کە بریتییە لە پرۆسەی دابەشکردنی ئەرکەکان، دەسەڵاتەکان، کەسەکان، یان شتەکان دوور لە شوێنێک یان دەسەڵاتێکی ناوەندی. 

هەواڵ

بێ متمانەیی ناردنی مووچەی مانگی شەش زیاتر دوا دەخات

بێ متمانەیی نێوان هەردوو حکومەتی هەرێم و فیدراڵ مووچەی مانگی شەشی فەرمانبەران و مووچەخۆران زیاتر دوا دەخات، حکومەتی هەرێم  بۆ ناردنی 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ داوای گەرەنتی لە بەغدا دەکات.

بەپێی بەدواداچونێکی دیجیتاڵ میدیای MIC وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان  120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆی ئامادەکردووە و چاوەڕێی فەرمانە بیخاتە سەر هەژمار بانکی وەزارەتی دارایی عێراق.

حکومەتی هەرێمی کوردستان گومانی هەیە، لەوەی ئەگەر 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ بنێرێت، بەغدا پارەی مووچەی مانگی شەش دەنێرێت، داوا گەرەنتی لە حکومەتی فیدراڵ کردوە.

میدیایەکی نزیک لە پارتی باس لەوە دەکات محمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ڕێککەوتنەکە پاشگەزبووەتەوە و پرسی مووچە وەک کەرستەی بانگەشە بۆ هەڵبژاردن بەکار دەهێنێت، بۆیە ئامادە نییە مووچە بنێرێت.

بەپێی زانیارییەکانی MIC لە کۆبوونەوەی ڕۆژی چوارشەممەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان بەزۆرینەی دەنگ بڕیاردراوە 120 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ بنێرن بۆ بەغداد، بەڵام یەکێک لە وەزیرەکان داوای کردوە گرنتی لە عێراق وەربگیرێت ئەوکاتە پارەکە بنێردرێت.

لەگەڵ داهاتی ناوخۆ، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیە بڕی نەوتی بەرهەمهێنراوی ڕۆژانەش ڕادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق بکات.

لە ئێستادا حکومەتی هەرێمی کوردستان چاوەڕێی وەڵامی بەغدایە، ئەگەر بەغدا ڕەزامەندی بدات لەسەر ناردنی پارەی مووچەی مانگی شەش، هەولێریش داهاتی ناوخۆ دەخاتە سەر هەژماری وەزارەتی دارایی عێراق، نەوتی بەردەستیش ڕادەست دەکات.

هەر بە پێی زانیارییەکان، نزیکەی مانگێک دەبێت وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان لیستی مووچەی مانگی شەشی بۆ بەغدا ناردووە.

بەپێی دواین ڕێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا، دەبێت هەرێمی کوردستان مانگانە 120 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ و 230 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە ڕادەستی حکومەتی فیدراڵ بکات و لەبەرامبەریشدا عێراق پارەی مووچەی هەرێم دەنێرێت.