تەندروستی

بۆ کۆنترۆڵکردنی پەستانی خوێن، ئەمە بڕی وەرزشی پێویستە

لێکۆڵینەوەکانی ئەم دواییە ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەگەر کەسێک بیەوێت خۆی لە بەرزی پەستانی خوێن بپارێزێت لەگەڵ تەمەنی تەمەنیدا، دەبێت بۆ ماوەیەکی زۆر وەرزش بکات و ئاستی وەرزشی بەرز بپارێزێت تا تەمەنی ناوەڕاست.

بەڵام، بەپێی ئاگاداری زانست، هۆکارە کۆمەڵایەتییەکان دەتوانن ئەمە بۆ هەندێک قورستر بکەن.

کیرستن بیبینز-دۆمینگۆ، پسپۆڕی پەتا لە زانکۆی کالیفۆرنیا لە سانفرانسیسکۆ، توێژەری سەرەکی توێژینەوەکە کە لە گۆڤاری ئەمریکی بۆ پزیشکی خۆپارێزی بڵاوکراوەتەوە، ڕوونیکردەوە: "زۆرێک لە هەرزەکاران و ئەوانەی تەمەنیان لە سەرەتای بیستەکاندایە چالاکیی جەستەیی دەکەن، بەڵام ئەم شێوازانە لەگەڵ تەمەندا دەگۆڕدرێن".

چەندین توێژینەوە دەریانخستووە کە وەرزشکردن پەستانی خوێن دادەبەزێنێت، بەڵام توێژینەوە نوێیەکان باس لەوە دەکەن کە پاراستنی چالاکیی جەستەیی لە کاتی گەورەبووندا لە ئاستێکی بەرزتر لەوەی پێشتر پێشنیارکرابوو، دەتوانێت گرنگ بێت بە تایبەتی بۆ ڕێگریکردن لە بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن.

لە تەمەنی ١٨ ساڵی تا ٤٠ ساڵی
زیاتر لە 5100 خۆبەخشی گەورەساڵ بەشدارییان لە توێژینەوەکەدا کردووە، کە بەدواداچوون بۆ تەندروستییان کردووە بۆ ماوەی سێ دەیە لەڕێگەی هەڵسەنگاندنی جەستەیی و پرسیارنامە سەبارەت بە خووەکانی وەرزشکردن و دۆخی جگەرەکێشانیان. لە هەر هەڵسەنگاندنێکی کلینیکیدا، پەستانی خوێن سێ جار پێوانە کرا، یەک خولەک لەیەکتر جیابوونەوە، و بۆ شیکاری داتاکان، بەشداربووان گرووپ کران بۆ چوار پۆل، بەپێی ڕەگەز و ڕەگەز.

لە سەرانسەری بوارەکەدا لە نێوان ژن و پیاو و لە هەردوو گروپەکەدا، ئاستی چالاکیی جەستەیی لە تەمەنی ١٨ بۆ ٤٠ ساڵییەوە دابەزیوە، ڕێژەی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن و کەمبوونەوەی چالاکیی جەستەیی لە دەیەکانی دواتردا بەرزبووەتەوە.

توێژەری سەرەکی جەیسۆن ناگاتا، پسپۆڕی پزیشکی گەنجانی پێگەیشتوو لە زانکۆی کالیفۆرنیا دەڵێت: نزیکەی نیوەی بەشداربووان لە تەمەنی گەورەییدا ئاستی چالاکیی جەستەیییان لە ژێر گونجاودا هەبووە، ئەمەش پەیوەندییەکی بەرچاوی بە دەستپێکردنی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێنەوە هەبووە، ئەمەش ئەوە پیشان دەدات کە هەیە پێویستییەک بۆ بەرزکردنەوەی کەمترین ستانداردەکان بۆ چالاکیی جەستەیی.

5 کاتژمێر وەرزشکردن لە هەفتەیەکدا
کاتێک توێژەران سەیری ئەو کەسانەیان کرد کە لە سەرەتای تەمەنی گەورەییدا هەفتانە پێنج کاتژمێر وەرزشی مامناوەند ئەنجام دەدەن - دوو ئەوەندەی کەمترین وەرزشی ئێستا کە بۆ گەورەساڵان پێشنیار کراوە - بۆیان دەرکەوت کە ئەم ئاستە چالاکییە مەترسی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن بە شێوەیەکی بەرچاو کەمدەکاتەوە، بەتایبەتی ئەگەر مرۆڤەکان بەردەوام بن لە خووی وەرزشکردنیان تا ئەو کاتەی تەمەنی شەست ساڵ. بەڵام ئاسان نییە چالاکیی جەستەیی هەفتانە زیاد بکەیت لە نێوان بڕیارە ژیان گۆڕینەکان و زیادبوونی بەرپرسیارێتی.

ناگاتا ڕەوایەتی بە سەختی زیادکردنی چالاکیی جەستەیی هەفتانە دا و وتی کە "بە تایبەتی [دوای تەواوکردنی] ئامادەیی، دەرفەتەکانی چالاکیی جەستەیی کەم دەبنەوە لەگەڵ گواستنەوەی گەنجان بۆ کۆلێژ، هێزی کار و دایک و باوکایەتی، [دەبێتە هۆی] وەرینی کاتەکانی کات بەسەربردن." "

بەپێی ئاماری ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی، لە هەر چوار پیاو زیاتر لە یەک پیاو و نزیکەی یەک لە هەر پێنج ئافرەت تووشی بەرزی پەستانی خوێن دەبن. بەڵام زۆربەی ئەو کەسانەی کە بەرزی پەستانی خوێنیان هەیە تەنانەت نازانن تووشی ئەم نەخۆشییە بوون، هەر بۆیە زۆرجار پێی دەوترێت "بکوژی بێدەنگ".

هەواڵ

پەرلەمانی کوردستان دەخرێتەوە ژێر رەحمی چەکوشی دادگای فیدراڵی عێراق

دوو سکاڵا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان لە دادگای فیدراڵی تۆمار دەکرێت، کە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکەی بە بڕیاری هەمان دادگا بووە.  

 هەڵبژاردنی خولی شەشەمی  پەرلەمانی کوردستان دوای دوو ساڵ دواخستن لە وادەی خۆی، دواجار بە بڕیاری دادگای فیدراڵی کۆتایی ساڵی رابردوو ئەنجام درا.

دادگای فیدراڵی بەشێکی چیرۆکی دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بوو، نزیکەی ساڵێک تاتوێی سکاڵایەکی لەبارەی هەڵبژاردنەکەوە کرد، کە دواجار بە هەڵوەشاندنەوە و دواتر کەمکردنەوەی ژمارەی کورسی کۆتایی پێکهاتەکان کۆتاییهات.

ئێستا جارێکی دیکە ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنە خراوەتەوە بەر دەستی دادگای فیدراڵی عێراق، کۆمەڵی دادگەری کوردستان و جوڵانەوەی نەوێ نوێ رایگەیاندووە، لە دادگای فیدراڵی سکاڵایان بۆ هەڵوەشاندنەوەی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکردووە.
سکاڵاکەی کۆمەڵی دادگەری کە یەکەم سکاڵایە بۆ هەڵوەشاندنەوەی خولی شەشەم لەلایەن عومەر گوڵپی کاندیدی سەرکەتووی حزبەکە دژی پەرلەمانی کوردستان تۆمار کراوە.

عومەر گوڵپى سەبارەت بە تۆمارکردنی ئەو سکاڵایە رایگەیاندووە،"داوامان لە دادگاى فیدراڵی کردووە، خولەکە هەڵوەشێندرێتەوە و هەڵبژاردن دووبارە بکرێتەوە، هەروەها هەموو ئەو ئیمتیازە ماددییانەى لە پێنج مانگى ڕابردوودا پەرلەمانتاران وەریان گرتووە، لێیان وەربگیرێتەوە".

کۆمەڵى دادگەرى کە لە هەڵبژاردنى خولى شەشەمى پەرلەمانى کوردستاندا سێ کورسیى بەدەستهێنا، دواتر هەڵبژاردنەکەی بە" دیزاینکراو" وەسفکرد و بڕیاریدا بایکۆتی خولەکە بکات.

دوای چوار رۆژ لە سکاڵاکەی کۆمەڵی دادگەری، جوڵانەوەی نەوەی نوێش رایگەیاند، سکاڵایان بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی کوردستان تۆمار کردووە. 

نەوەی نوێ رایگەیاندووە، سکاڵاکەی ئەوان دژی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ئەوەیش بەهۆی ئەوەی تا ئێستا بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی کوردستانی دەرنەکردووە.

ڕۆژی 20ـی تشرینی یەکەمی 2024، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ئەنجام درا، بەپێی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردن کە لەلایەن کۆمسیۆنەوە بڵاوکراوەتەوە، پارتی 39 کورسی، یەکێتی 23 کورسی، نەوەی نوێ 15 کورسی، یەکگرتوو 7 کورسی، هەڵوێست 4 کورسی، کۆمەڵ 3 کورسی، بەرەی گەل 2 کورسی و هەریەک لە گۆڕان و هاوپەیمانی کوردستانیش یەکی کورسییەکیان بەدەستهێناوە.

دوای نزیکەی حەوت مانگ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن، تا ئێستا پەرلەمانی کوردستان کارا نەبووە و تەنها پەرلەمانتاران سوێندی یاسایان خواردووە، بەڵام هەموو مانگێک مووچە وەردەرگن.