هەواڵ

كه‌شناسی هه‌رێم: ئه‌گه‌ری تاوه‌باران و هه‌وره‌ بروسكه‌ هه‌یه‌

به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێم رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ كه‌شوهه‌وای ناوچه‌ جیاجیاكان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت و سبه‌ینێ ئه‌گه‌ری تاوه‌ باران و هه‌وره‌ بروسكه‌ له‌ ناوچه‌ سنوریه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم هه‌یه‌.

به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، "ئه‌مڕۆ دوشه‌ممه‌ ئاسمان له‌ نێوان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت و پله‌كانی گه‌رماش به‌ڕێژه‌ی 1-2 پله‌ی سیلیزی به‌راورد به‌ تۆماركراوه‌كانی دوێنێ  به‌رزده‌بنه‌وه‌".
سبه‌ی سێشه‌ممه‌ ئاسمان نیمچه‌ هه‌ور ده‌بێت له‌ناوچه‌ شاخاویه‌كان بۆ هه‌وری ته‌واو ده‌گۆڕێت

ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، "سبه‌ی سێشه‌ممه‌ ئاسمان نیمچه‌ هه‌ور ده‌بێت له‌ناوچه‌ شاخاویه‌كان بۆ هه‌وری ته‌واو ده‌گۆڕێت، له‌كاته‌كانی شه‌ودا له‌ناوچه‌ سنوریه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم ئه‌گه‌ری نمه‌ باران هه‌یه‌ كه‌ هه‌ندێك كات ده‌گۆرێت بۆ تاوه‌ باران و هه‌وره‌ بروسكه‌، به‌ شێوه‌ی پچر پچر بۆ كاته‌كانی به‌یانی رۆژی چوارشه‌ممه‌ به‌رده‌وامی ده‌بێت". 
خێرای با هه‌ندێك كات چالاك ده‌بێت بۆ 40 كیلۆمه‌تر له‌كاتژمێرێكدا

ئه‌وه‌شیخستۆته‌ڕو، خێرای با له‌ سه‌ر خۆ و  مام ناوه‌ند له‌نێوان 10-20 كیلۆمه‌تر له‌كاتژمێرێكدا ده‌بێت، هه‌ندێك كات چالاك ده‌بێت بۆ 40 كیلۆمه‌تر له‌كاتژمێرێكدا به‌تایبه‌تی  له‌ناوچه‌كانی باشوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم كه‌ ناوچه‌كانی گه‌رمیان ده‌كات.


به‌رزترین پله‌كانی گه‌رمای پێشبینیكراو به‌ پله‌ی سیلیزی:
هه‌ولێر     :34  پله‌ی سیلیزی
سلێمانی  :    32  پله‌ی سیلیزی
دهۆك     :  36 پله‌ی سیلیزی
كه‌ركوك  : 38پله‌ی سیلیزی
هه‌ڵه‌بجه‌   :  35 پله‌ی سیلیزی
زاخۆ      :  34 پله‌ی سیلیزی
حاجی ئۆمه‌ران : 19 پله‌ی سیلیزی
سۆران    :  31  پله‌ی سیلیزی
گه‌رمیان  :    39 پله‌ی سیلیزی

هەواڵ

هەرێمی کوردستان بە یاساکەی عێراق زیاتر لە 35 هەزار کەس پێکەوە خانەنشین دەکات

ئەمساڵ هەرێمی کوردستان زیاتر لە 35 هەزار کەس پێکەوە خانەشین دەکات، هەر کەسێکیشیان تەمەنی خزمەتی 25 ساڵ بێت 18 مووچەی پێکەوە پێدەدرێت. پێشبینی دەکرێت، بە خانەنشینی بوونی ئەو ژمارە فەرمانبەرە دەرگای دامەزراندنی نوێ بەڕوی بەشێک لە گەنجاندا بکرێتەوە.

حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاریداوە، تەنها لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵدا زیاتر لە 35 هەزار فەرمانبەر خانەنشین بکات. 

بەشی کارگێڕی سەرجەم فەرمانگەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەی دوو ڕۆژە سەرقاڵی ئامادەکردن و رێکخستنی لیستی ئەو فەرمانبەرانەن کە خانەنشین دەکرێن.

بەپێی ڕێکارەکان، ئەو کەسانەی لەم قۆناغەدا خانەشین دەکرێن، لەدایکبووانی ساڵەکانی 1962،1963،1964ن لەگەڵ لەدایکبووانی مانگی یەکی ساڵی 1965 کە تەمەنیان بووەتە 60 ساڵ خانەنشین دەکرێن.

یاساکەی عێراق بۆ خانەشینکردنی فەرمانبەران بەکاردەهێنرێت
کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی 2022، دادگاى باڵاى فیدراڵى عێراق، بڕیاریدا بە پابەندکردنی حکومەتى هەرێمى کوردستان بە کارکردن بە یاسای ژمارە 9ـی ساڵی 2014ـی تایبەت بە یاسای یەکگرتوی خانەنشینی عێراق، بەگوێرەى یاساکە کەمترین موچەى خانەنشینى 400 هەزار دینار دەبێت.

تەموزی 2024، حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵیەوە ڕاگەیاند و بڕیاریدا ئەو یاسایە بۆ خانەنشینکردنی فەرمانبەرانی بەکاربهێنێت. 

حکومەتی هەرێمی کوردستان لە خانەنشینکردنی ئەم فەرمانبەرە نوێیانەشدا پشت بە هەمان یاسا دەبەستێت، بەڵام بڕیاریداوە، تەمەنی خانەنشینیی لە 63 ساڵەوە بۆ 60 ساڵی كەم بکرێتەوە. 

بەپێی یاسای خانەنشینی عێراق کە هەرێمی کوردستان بۆ خانەنیشینی بوونی فەرمانبەران بەکاریدەهینێت، هەر فەرمانبەرێک لە کاتی خانەنشینیدا ئەگەر 25 ساڵ خزمەتی هەبێت، 12 مووچە وەک پاداشتی ساڵانی خزمەت پێدەدرێت لەگەڵ شەش مووچەی مۆڵەتی کۆکراوە.

کەسوکاری شەهیدان دەتوانن خانەنشین نەبن
وەزارەتی دارایی و ئابوریی هەرێمی کوردستان مافی بەردەوامبوون بەو کەسانە دەدات کە خاوەن شەهیدی پلە یەک و دوون و تەمەنی خانەشینیان تەواو کردووە. 

بەپێی ڕاگەیەندراوی وەزارەتەکە، ئەو کەسانەی کەسی پلە یەک و پلە دوویان شەهیدە، فۆڕمێکی تایبەتی وەزارەتی دارایی عێراقییان پڕکردوەتەوە، بە مەبەستی "ئەنجامدانی کاری پێویست و بەردەوامبوونیان لە خزمەت".

ژمارەی خانەنشیان 
بەپێی دوایین ڕاپۆرتی وەزارەتی دارایی و ئابوری بۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، 277 هەزار و 541 کەس لە هەرێمی کوردستان خانەنشینن.

بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان، مووچەی یەک مانگی خانەشینان پێویستی بە زیاتر لە 180 ملیار دیناری مانگانە هەیە. 

دامەزراندن دەکرێتەوە؟ 
خانەنشین بوون، ڕێگەیەکە بۆ نوێکردنەوەی فەرمانگە و دامەزراوە حکومییەکان بە گەنجان و لاوان، چونکە پێویستە لەگەڵ خانەشینبوونی توێژێکدا توێژێکی نوێ دابمەزرێت. 
تا ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ، ڕێکار و ڕێنماییەکی بڵاونەکردوەتەوە کە تایبەت بێت بە دامەزراندنی فەرمانبەری نوێ لە شوێنی ئەو فەرمانبەرانەی خانەنشین دەکرێن، بەڵام  پێشبینی دەکرێت، بە خانەنشینی بوونی ئەو ژمارە فەرمانبەرە دەرگای دامەزراندنی نوێ بەڕوی بەشێک لە گەنجاندا بکرێتەوە.