هەواڵ

22 ساڵ دوای رژێمی بەعس عێراق بە دەست ئاڵەنگاریی سیاسی، نەتەوەیی و ئەمنییەوە دەناڵێنێت

22 ساڵ بەسەر ڕوخانی ڕژێمی بەعس تێپەڕدەبێت، بەڵام تا ئێستا دۆخی وڵات سەقامگیری نییە و ئاڵەنگارییە سیاسی و ئەمنییەکان بەرۆکی عێراقی نوێیان بەر نەداوە.

20ی ئازاری 2003 ئۆپەراسیۆنی ئازادکردنی عێراق دەست پێ کرد، لە 9ـی نیسانی 2003 هێزەکانی هاوپەیمانان لە چەندین ئاڕاستەوە چوونە ناو بەغدای پایتەخت و زەنگی ڕوخانی ڕژێم لێدرا و پەیکەری سەدام لە گۆڕەپانی فیردەوس لە بەغدا شکێنرا.

ئێستا دوای 22 ساڵ ناکۆکی نێوان لایەنە سیاسییەکان، گەندەڵی، بوونی گروپە چەکدارەکانی دەرەوەی دەوڵەت و ململانێکانی ئەمریکا و ئێران لەسەر خاکەکەی سەرەکیترین ئەو ئاڵەنگارییانەن کە ئێستا ڕووبەڕووی عێراق بوونەتەوە.

دۆخی سیاسی
عێراق لە ساڵی 2005 سیستمی پەڕلەمانی فیدراڵی گرتەبەر، بە ئامانجی دابەشکردنی دەسەڵات بە شێوەیەکی دادپەروەرانەتر، بەڵام دۆخی سیاسی وڵات بەهۆی تایفەگەری و گەندەڵی و کاریگەری دەرەکییەوە تێکچووە.

کۆمەڵگەی هەمەچەشنی عێراق کە لە عەرەب، کورد، تورکمان و کەمینە ئایینییە جیاوازەکان پێکهاتووە، تا ئێستاش بە دەست دابەشبوونە نەتەوەیی و مەزهەبییەکانەوە دەناڵێنێت. 

ئەگەرچی لە دوای شەڕی داعش لە ساڵی 2014 - 2017  توندوتیژی تائیفی بەرفراوان کەمیکردووە، بەڵام گرژییەکانی نێوان سوننە و شیعە هەر ماونەتەوە.

هەژموونی گروپە چەکدارەکان بە تایبەت گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران کە لە دەرەوەی دەوڵەتن، بە یەکێک لە هەڕەشە سەرەکییەکانی بۆ سەربەخۆبوونی دامەزراوەکانی دەوڵەت دەبینرێن. 

فیدراڵی سیستمی نوێی سیاسی دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسە لە ساڵی 2003، هەرێمی کوردستان بەردەوامە لە داواکردنی ئۆتۆنۆمی زیاتر، ئەوەش ناکۆکی لەسەر بودجە و سنوورەکان و داهاتی نەوتی دروستکردووە. 
ئێزیدییەکان و مەسیحییەکان و کەمایەتییەکانی دیکە لە زۆرێک لە ناوچەکاندا هێشتا ڕووبەڕووی نا ئەمنی و پەراوێزخستن دەبنەوە و ناچار بە کۆچکردن دەکرێن. 

ڕووخانی ڕژێمی پێشوو، عێراقی کردووەتە گۆڕەپانی ملمانێیەکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی ئێران و ئەمریکا و هەردوو وڵات لەسەر حسابی سەروەری نیشتمانی دەستوەردان لە داڕاشتنی سیاسیەتی عێراق دەکەن.

دۆخی ئابوری

عێراق دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی ئۆپیکە، بەڵام ئابورییەکەی گیرۆدەی پشتبەستنی تەواو و بە نەوت و خراپ بەڕێوەبردنی درێژخایەن بووە. 

نەوت زیاتر لە 90%ی داهاتی حکومەتی عێراق پێکدەهێنێت، ئەوەش وایکردووە، زۆر کات ئابوری وڵات ڕووبەڕووی شۆکی بەرزبونەوە و نزم بوونەوەی نرخەکان دەبێتەوە.

هاوشانی خراپ بەڕێوەبردن، گەندەڵی دەردێکی کوشندەی ئابوری عێراق و دەوڵەتیش لە ئاستی فراوانبوونی گەندەڵییەکان بێدەنگ و لاوازە و کەمترین کەس لێپرسینەوەیان لەگەڵدا دەکرێت. 

بێکاری ئێستا سەرەکترین کێشەی گەنجانی عێراقە، بەشێوەیەک بەپێی ڕیزبەندییەکی گۆڤاری “سی ئی ئۆ وێلد”ـی ئەمریکی عێراق لە پلەی 32ـهەمینی وڵاتانی جیهانە بۆ بێکاری و ڕێژەی بێکاری لە وڵاتەکە 14.2%ـە

دیموکراسی لە عێراقی نوێدا 
ئەگەرچی هەڵبژاردن وەک خاڵی یەکلاکرەوە بۆ حکومڕانی لە عێراقی نوێدا دیاری کراوە، بەڵام زۆرینەی عێراقییەکان هاوڕان ئەنجامەکانی هەڵبژاردن ڕەنگدانەوەیان لەسەر حکومڕانی عێراقی نوێ نییە. 

ئێران و ئەمریکا بە بزوێنەری بەهێزی پشت کارەکتەرە سیاسییەکانی عێراق پێناسە دەکرێن و دەستوەردانە بەردەوامەکانیان ڕێگرە لە حکومڕانی عێراقییەکان. 

بزووتنەوەی ناڕەزایەتی “تشرین” کە ساڵی 2019 سەری هەڵدا و حکومەتی ناچار بە دەستلەکارکێشانەوە و گۆڕانکاری کرد، وەک خاڵی  وەرچەرخان لە هۆشیاری و چالاکی گشتیدا پێناسە دەکرێت. 

ئەگەرچی چالاکی و ناڕەزایەتییەکان مەدەنی بوون، بەڵام وەڵامی دەوڵەت و گروپە چەکدارەکان زۆرجار توندوتیژ بوون و سەدان کەس کوژران.

سەروەر نەبوونی یاسا و سەربەخۆ نەبوونی داداگاکان تا ئێستاش جێگەی نیگەرانی عێراقییەکانە کە ڕەنگدانەوەی لەسەر دادپەروەری کۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابوری هەیە. 

عێراقی نوێ پێویستی بە چییە؟ 
عێراق پێویستی بە خزمەتگوزاری شارستانی پیشەیی و دامەزراندنە لەسەر بنەمای شایستەیی و لامەرکەزی ڕاستەقینە هەیە، هەروەها هەمەچەشنکردنی ئابوری، وەبەرهێنان لە کشتوکاڵ، بەرهەمهێنانی وزەی نوێبووەوەدا ، بەهێزکردنی دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ و جێبەجێکردنی ڕێکارەکانی دژە گەندەڵی، ساڕێژکردنی برینە تائیفی و نەتەوەییەکان وەک مەرجێکی بنەڕەتی بۆ ئاشتی پێویستیەکی گرنگن.

هەواڵ

وەزارەتی دارایی لە ناردنی لیستی مووچە بۆ بەغدا دواکەت

وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی هەرێم لیستی مووچەی مانگی چواری بۆ بەغدا نەناردووە، لەکاتێکدا بەپێی قسەی بەرپرسانی حکومەتی هەرێم، دەبوایە پێنج رۆژ پێش ئێستا لیستەکە بنێردرایە.

هەفتەی پێشوو، لە دوو لێدوانی رۆژنامەوانیدا، سەمیر هەورامی، وتەبێژی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، رۆژی 13ـى نیسان، لیستی مووچەی مانگی چوار ئامادە دەبێت و شاندێکی تەکنیکی هەرێم لیستەکە دەگەیەنێت بە بەغدا.

هەروەها ئاماژەی بەوەکرد، شاندەکە لە بەغدا دەمێنێتەوە تا هەر کێشەیەک لە لیستەکەدا هەبوو چارەسەر بکرێت و وتی: دوای تەمویلکردنی وەزارەتەکانی عێراق، وەزیری دارایی عێراق پارە بۆ هەرێم دەنێرێت.

دوای پێنج رۆژ لەو وادەیەی وتەبێژی قوباد تاڵەبانی بۆ ناردنی لیستی مووچە دیاریکردبوو، تائێستا وەزارەتی دارایی هەرێم لیستی مووچەی مانگی چواری موچەخۆرانی هەرێمی بۆ بەغدا نەناردووە.

وەزارەتی دارایی هەرێم رۆژی 26ـى ئادار لیستی مووچەی مانگی ئاداری بڵاوکردەوە، لەوکاتەوە هیچ راگەیەندراو و لێدوانێکیان لەسەر مووچەی مانگی نیسان نەداوە.

ناردنی مووچە لەلایەن بەغداوە بەسترواوە بە ناردنی لیستی مووچە لەلایەن وەزارەتی دارایی هەرێمەوە بۆ بەغدا، وەزارەتی دارایی عێراق هەموو مانگێک تا 18ـى مانگ وەزارەتەکانی عێراق پارەدار دەکات، ئەگەر لیستی مووچەی هەرێمی بە دەستبگات و تێبینی لەسەری نەبێت لەدوای 18ـى مانگەوە مووچەی هەرێم دەنێرێت.