لە ئەگەری رێکنەکەوتنی
هەرێم و بەغدا لەسەر رادەستکردنی نەوت و داهاتی نانەوتی، ئەوا سەرۆک وەزیرانی عێراق
بۆ یەکلاییکردنەوەی کێشەکان پەنادەباتە بەر دادگای فیدراڵی، دۆسیەکەیش بچێتە دادگای
فیدراڵی یەکلاییکردنەوەی وا بە ئاسانی نابێت و کاتی زۆری پێویستە، بۆیە مووچەی شەش
مانگی هەرێم دەکەوێتە مەترسییەوە.
حکومەتی عێراق رێککەوتنی
کۆتایی و بێ پێچوپەنای لەگەڵ هەرێم دەوێت و حکومەتی هەرێمیش دەڵێت بەزیادەوە داواکارییەکانی
بەغدامان جێبەجێکردووە، بەڵام لەسەر پرسی رادەستکردنی نەوت و داهاتی ناوخۆ تائێستا
رێکنەکەوتوون و هەردولایش یەکتری تۆمەتباردەکەنن.
هەفتەی رابردوو، محەمەد
شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بە بەرپرسانی هەرێمی راگەیاندبوو، ئەگەر هەرێم و بەغدا نەگەن بە رێککەوت، کرۆکی کێشەکان
دەخاتە بەردەم دادگای فیدراڵی بۆ یەکلاییکردنەوەی.
سبەینێ کۆبونەوەی ئەنجومەنی
وەزیرانی عێراق بەڕێوەدەچێت، لە کۆبونەوەکەدا کۆنوسی کۆبونەوەکانی شاندی هەرێم و بەغدا
دەخرێتەڕوو، خاڵە کۆک و ناکۆکەکان جیاکراونەتەوە، لەئەگەری رەتکردنەوەی لەلایەن ئەنجومەنی
وەزیرانەوە، ئەوا دۆسیەکە رەوانەی دادگای فیدراڵی دەکرێت.
لەگەڵ ئەوەی پێشتر
دادگای فیدراڵی لە بەرژەوەندی هەرێم بڕیاریدا بە ناچارکردنی بەغدا بە ناردنی مووچەی
هەرێم و بە بانکیکردنی مووچەی مووچەخۆران، لەگەڵ پابەندکردبوونی هەرێم بەو ئەرکانەی
لەسەریەتی، بەڵام پێناچێت ئەمجارە دۆخەکە لە قازانجی هەرێم بێت.
کاروان یاروەیس، بڕیاردەرى
فراکسیۆنى یەکێتى لە پەرلەمانی عێراق بە میدیای فەرمی حزبەکەی راگەیاندووە، سبەینێ
ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کۆدەبێتەوە، هاوکات دوا مۆڵەتیشە بۆ رێککەوتنی هەولێر و
بەغدا لەسەر پرسی رادەستکردنی داهاتی نانەوتی و هەناردەکردنەوەی نەوت.
بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە،
بەشێکی هۆکاری رێکنەکەوتنەکە ئەوەیە حکومەتی هەرێم و فیدراڵ لێکدانەوەی جیاوازییان
هەیە بۆ داهاتی نانەوتی، بەجۆرێک حکومەتی هەرێم پێی وایە دەبێت لە ٪50ی داهاتی نانەوتی
فیدراڵی رادەست بکات، لەبەرامبەریشدا حکومەتی عیراق پێی وایە پێویستە لە ٪50ی کۆی
داهاتی نانەوتی بداتە عێراق، لەکاتێکدا یاسای بەڕێوەبردنی دارایی لە ماددەی 29 دا
و یاسای بودجە لە مادەی 11 و 12دا روونیکردووەتەوە، کە پێویستە هەرێم چۆن داهاتی
نانەوتی تەسلیم بکات.
ئەو پەرلەمانتارە وتیشی:
بەشێکی تر لەکێشەکان پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتە، کە پەیوەندی بە کۆمپانیاکانەوە هەیە،
چونکە پێشتر لەگەڵ هەرێمدا گرێبەستیان هەبووە و لەئێستاشدا داوا دەکەن، گرێبەستێکی
نوێ لەگەڵ بەغدا و هەرێم بکەن و لەژێر هەندێک فشاردا عیراقیش بەمە رازی بووە، ئەوەی
ماوەتەوە شێوەی رێککەوتنەکە و نوسینەوەی رەشنوسەکەیە.
رێکنەکەوتنی هەرێم و بەغدا
لەکاتێکدایە، مووچەخۆرانی هەرێم ممووچەی مانگەکانی 7 و 8یان وەرنەگرتووە و لە چارەنوسی
مووچەی شەش مانگی ئەمساڵ دڵنیانین.
کاروان یاروەیس ترسی خۆی
لە چوونی دۆسیەکە بۆ دادگای فیدراڵی نەشاردەوە و وتی: هیوادارین تا سبەینێ کێشەکانی
نێوان هەرێم و بەغدا لەنێوان خۆیاندا چارەسەربکرێن و بگەنە رێککەوتن، چونکە ئەگەر
وانەبێت دەنێردرێتە دادگای فیدراڵی و ئەمەش خەڵکی هەرێمی کوردستان لێی زەرەرمەند دەبن
بەوپێیەی کاتێکی زۆری پێدەچێت و رێککاری خۆی هەیە.
تائەمڕۆیش هەرێم و بەغدا لەسەر داهاتی ناوخۆ و
رادەستکردنی نەوت نەگەیشتن بەڕێککەوتن، بۆیە سەرۆک وەزیرانی عێراق کرۆکی کێشەکانی ئاراستەی ئەنجومەنی دەوڵەت کرد، بەڵام شێوازی ئاراستەکردنی راپۆرتەکە دەسەڵات بە ئەنجومەنەکە دەدات بڕیارەکی راوێژکاری بێت یان پابەندی بێت.
ئەنجوومەنی دەوڵەت کە پێشتر ناوی "ئەنجوومەنی
شورای دەوڵەت" بووە، لەساڵی 1929 دامەزراوە، لەساڵی 1933 یاساکەی لە رۆژنامەی
وەقائیعی عێراقی بڵاوکراوەتەوە، لەو کاتەوە بۆچوون و بڕیاری خۆی لەبارەی بابەتە
کارگێڕییەکان لە عێراق دەدات.
ساڵی 2017 یاسای ئەنجوومەنی شورای دەوڵەت هەموارکرایەوە
و ناوەکەی گۆڕدرا بۆ ئەنجومەنی دەوڵەت، جگە لە گۆڕینی ناوەکەی سەربەخۆی دارایی و
کارگێڕیی بە ئەنجومەنەکە بەخشرا و وەک ئەنجومەنێکی سەربەخۆ دەسەڵاتی پێدرا.
پێشتر ئەنجومەنەکە بەشێک بوو لە وەزارەتی دادی
عێراق، بەڵام دوای هەموارکردنەوەی یاساکەی وەکو دەستەیەکی سەربەخۆ ناسێندرا کە ئەرکی
دادگای کارگێڕی و فەتوا و داڕشتنە یاساییەکان دەبێت، ئەنجوومەنەکە بە مەرجەعی بڕیار
و دادگا کارگێڕییەکان لە عێراق هەژمار دەکرێت.
دادگای کارگێڕی، دادگەی فەرمانبەران، دادگەی باڵای
کارگێڕی، سێ لە دیارترین دادگەکانی سەر بەو ئەنجوومەنەن.
دادگاکە بەپێی ئەرکەکانی بۆچوونی خۆی لەبارەی ئەو
بابەتانەوە دەدات، کە لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیران، سەرۆکایەتیی کۆمار و پەرلەمان دەخرێتە
بەردەستی، نێوبژیوانی لەو کێشانەدا دەکات لەنێوان وەزارەت و لایەنە ناپەیوەستەکان
بە وەزارەتەوە روودەدەن، روونکردنەوەی لە دەقە ناڕوونەکان بەکاردەهێنرێت.
بەپێی یاسا، سەرۆکی ئەنجومەنی دەوڵەت دەسەڵاتی
وەزیری دەبێت و هەروەها، بودجەیەکی سەربەخۆی هەیە کە لە بودجەی گشتی دەوڵەت دابین
دەکرێت.
هەرکاتێک وەزارەت و دەستەکان داوای
یەکلاییکردنەوەی دۆسیەیەک لە ئەنجومەنەکە بکات، ئەو کاتە بڕیاری ئەنجومەنەکە دەبێت
جێبەجێبکرێت.
بەپێی یاسا، بڕیاەکانی ئەنجومەنی دەوڵەت بۆ سێ
سەرۆکایەتییەکی عێراق راوێژکارییە و لە رووی یاساییەوە هیچ پابەندییەکی تێدانییە.
ئەمڕۆ، محەمەد شیاع سودان، سەرۆک وەزیرانی
عێراق کرۆکی ناکۆکییەکانی هەرێم و بەغدای لە راپۆرتێکدا ئاراستەی ئەنجەمەنەکە کرد،
ئەگەر نوسراوەکەی ئەنجومەنی وەزیران بەناوی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانەوە
ئاراستە کرابێت ئەو بڕیارەکەی راوێژکارییە.
لە سەرەتای ئەمساڵەوە حکومەتی هەرێم و بەغدا
لەسەر شێواز و بڕی رادەستکردنی داهاتی ناوخۆ ناکۆکی قویان هەیە، هەروەها تائێستا
پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم یەکلایی نەکراوەتەوە، ئەمەش کێشەی بۆ ناردنی
مووچەی هەرێم لەلایەن بەغداوە دروتکردووە.
هەفەتەی رابردوو، سودانی بە بەرپرسانی هەرێمی
راگەیاندبوو، ئەگەر شاندی هەرێم و بەغدا نەگەن بە رێککەوتن، ئەوا ناوەڕۆکی راپۆرتەکان
ئاراستەی دادگای فیدراڵی یان ئەنجومەنی دەوڵەت دەکات، بۆ ئەوەی لەوێ یەکلایی
بکرێنەوە.