هەواڵ

بانکی ڕافیدەین.. مووچەخۆرانی داوای تەوتینی لێ دەکەن و ئەمەریکاش داوای سزادانی دەکات

ئەو بانکەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان داوای تەوتینی مووچەی لێ دەکەن، بە تۆمەتی " سپیکردنەوەی پارە بۆ ئێران" لە ئەمەریکاوە داوای سزادانی دەکرێت، بانکەکە و حکومەتی عێراقیش بێدەنگی هەڵدەبژێرن. 

مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بە تایبەت فەرمانبەران و مووچەخۆرانی سنوری پارێزگای سلێمانی لەبری "هەژماری من" داوای تەوتینکردنی مووچەکانیان لە بانکە فیدراڵییەکان دەکەن. 
بانکی ڕەشید و ڕافیدەین کە بانکە فیدراڵییەکەی عێراقن، لە بانکیکردنی مووچەدا زۆرترین ناوییان دەهێنرێت و مووچەخۆران داوا دەکەن، مووچەکانیان لەو دوو بانکە تەوتین بکرێن. 
دوو بانکەکە لە ساڵی 1991ـەوە لقیان لە هەرێمی کوردستان نەماوە، لە ماوەی بانگەشەی هەڵبژاردن و ئێستاشدا زۆرترین جار باس لە هەوڵەکان بۆ کردنەوەی لقی ئەو دوو بانکە لە هەرێمی کوردستان دەکرێت. 
تا ئێستا هیچ هەنگاوێکی فەرمی لەلایەن بانکەکانی ڕەشید و ڕافیدەیەنەوە بۆ کردنەوەی لق لە هەرێمی کوردستان نابینرێت، بەڵام ناوبەناو لایەنە سیاسییەکان بە تایبەت لە ڕێگەی پەرلەمانتارانییانەوە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق باس لەوە دەکەن کە دوو بانکەکە ئامادەییان بۆ تەوتینکردنی مووچە و کردنەوەی لق لە هەرێمی کوردستان دەربڕیووە. 
ئێستا لەناو هەموو ئەم باس و خواسانەدا، پرسی سزادانی بانکی ڕافیدەین لەلایەن ئەندامێکی کۆنگرێسی ئەمەریکاوە جوڵێندراوە و تۆمەتی سەرەکیش "سپییکردنەوەی پارەیە بۆ ئێران". 
جۆی وێڵسن نوێنه‌ری پارتی كۆماریه‌كان لە کۆنگرێسی ئەمەریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس ئیدارەکەی جۆبایدن سەرۆکی پێشووی ئەمەریکا و برێت مەکگۆرک هەماهەنگیکاری کۆشکی سپی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەوەڕاست و باکوری ئەفریقا بە تۆمەتبار کردووە، "لە ڕێگەی گه‌نجینه‌ی ئه‌مەریكا و بانكی یه‌ده‌گی فیدڕاڵیەوە ڕێگه‌یان به‌ بانكی ڕافیده‌ین داوه‌ كه‌ گه‌وره‌ترین بانكی حكومییه‌ له‌ عێراق، بۆ ئه‌وه‌ی ببێته‌ ئامێری سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ بۆ ڕژێمی ئێران و موكله‌كانی".
ئەو ئەندامەی کۆنگرێس، جه‌ختی له‌سه‌ر پێویستی "سه‌پاندنی سزا به‌سه‌ر بانكی ڕافیده‌ین" كرده‌وه‌ و رایگه‌یاندوه‌، "سه‌رۆك دۆناڵد تره‌مپ بابه‌ته‌كه‌ چاره‌سه‌ر ده‌كات".
بانکی ڕافیدەین لەسەر تۆمەتبارکردنی بێدەنگە و هیچ ڕونکردنەوەیەکی بۆ ڕەتکردنەوەی تۆمەتەکان نەداوە، حکومەتی عێراقیش بێدەنگی هەڵبژاردووە. 

ئەمەریکا بۆچی سزای بانکەکانی عێراق دەدات؟ 
بەھۆی سزاکانی ئەمریکا و ئەوروپاوە، کەناڵەکانی ھاوردەکردنی دراوی بیانی بۆ ئێران داخراون، ئەوەیش وەک ھەوڵێک بۆ زیانگەیاندن بە سستەمە دارایی و ئابورییەکانی تاران.
گومان دەکرێت بەشێکی زۆر لە دراوی بیانی لە عێراقەوە بگوزراێنەوە بۆ ئێران و سوریا کە ئەوەیش وای کردووە بانکی فیدراڵیی ئەمریکا سزای توند بەسەر حەواڵەکردنی دۆلار بۆ عێراق بسەپێنێت.
لە ساڵانی ڕابردوودا ئەمەریکا چەندین گرووپ و بانکی عێراقی سزاداوە بەهۆی مامەڵەیان لەگەڵ ئێرانەوە. مانگی ئایاری ساڵی 2018 ئەمەریکا بانکی ئیسلامی بیلادی خستە لیستی ڕەشەوە بە تۆمەتی مامەڵەی ئەو بانکە لەگەڵ سوپای پاسداران. هەروەها مانگی تەموزی 2023، 14 بانکی عێراقی لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریکاوە لە دەستگەیشتن بە پەنجەرەی بازرگانیکردن بە دراوی بانکی بیانی لە بانکی ناوەندیی عێراق دوورخستووەتەوە.
ئەگەر وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریکا سزا بەسەر بانکی ڕافیدەین بسەپێنێت، پێشبینی دەکرێت نرخی دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی بەرزبێتەوە، چونکە بانکە حکومییەکان ڕۆڵی سەرەکی دەگێڕن لە بەڕێوەبردنی یەدەگی دراوی بیانی و گواستنەوەی دارایی.

هەواڵ

"مووچە دواناکەوێت"... گرەنتی کۆی مووچەکانی ئەمساڵ دەکرێت"

بەبێ یەکلاییکردنەوەی چارەنوسی مووچەی کانوونی یەکەمی رابردوو، بەغداد و هەولێر لەسەر شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان ڕێککەوتن. سکرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان دەڵێت، هەر 12 مووچەکەی ئەمساڵ گرەنتی کراوە. 
حکومەتی عێراق لەسەر پرسی مووچە و شایستە داراییەکان ڕێککەوتنێکی نوێی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان واژۆ کردووە. 
بەپێی لێدوانەی لیژنەی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی عێراق گرەنتی دابینکردنی هەر 12 مووچەکەی مووچەخۆران و فەرمانبەرانیان بۆ ساڵی 2025 کردووە. 
ئامانج ڕەحیم سکرتێری ئەنجومەنیه وەزیران بڵاویکردەوە، "مووچەی هەر 12 مانگەکەی ئەمساڵ دابینکراوە و دەبێت هه‌رێم پابه‌ندیی ته‌كنیكی و پابه‌ندییه‌ نه‌وتی و نانه‌وتیه‌كانی جێبه‌جێ ده‌كات".
ڕۆژی 3ـی شوباتی 2025، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابوری و سەرۆکی شاندی هەرێمی کوردستان بۆ بەغداد لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، لەگەڵ بەغداد گەیشتوینەتە دەرئەنجامێک کە بۆ ساڵی 2025، مووچەی مووچەخۆران بەبێ گرفت خەرج بکرێت". 
وەزارەتی دارایی عێراق لە چوارچێوەی ئەو ڕێککەوتنەدا، بڕی  958 ملیار و 12 ملیۆن و 332 هەزار و 759 دیناری خستە سەر هەژماری وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان.
وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان بەبێ باسکردنی مووچەی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی 2024 لیستی مووچەی مانگی کانوونی دووەمی ساڵی 2025ـی بڵاوکردەوە. 
بەپێی ئەو خشتەیەی وەزارەتی دارایی و ئابوری بڵاوکردوەتەوە، ڕۆژی 5ـی شوبات دابەشكردنی مووچەی مانگی کانوونی دووەم دەست پێدەکات و لە 8ـی شوبات کۆتایی دێت. 
دابەشکردنی مووچەی مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ لە کاتێکدایە، تا ئێستا فەرمانبەران و مووچەخۆران مووچەی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوویان وەرنەگرتووە. 
وەزیری دارایی و بەرپرسانی دیکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ ڕونیکردنەوەیەکیان لەسەر چارەنوسی مووچەی ئەو مانگە نادیارە. 
مووچەی مانگی تشرینی دووەمی 2024 کۆتا مووچە بووە لە هەرێمی کوردستان دابەش کرابێت، وەزارەتی دارایی و ئابوری ڕۆژی 5ـی کانوونی دووەمی 2025 دەستی بەدابەشکردنی کرد و ڕۆژی 8ـی هەمان مانگ کۆتایی بە دابەشكردنی هێنا.