تەندروستی

جیهان؛ تا ئێستا نزیکەی 10 ملیۆن کەس بە شێرپەنجە گیانیان لەدەستداوە

شێرپەنجە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردن لە جیهاندا، کە لە هەر ٦ مردنێک، یەکێکیان بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوەیە ، بە پێی کۆتا داتای ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی کە لەسەر نەخۆشی شێرپەنجە بڵاوی کردووەتەوە، ٢٠ ملیۆن حاڵەتی نوێی شێرپەنجە دەست نیشان کراوە و ٩.٧ ملیۆن کەس بەهۆی شێرپەنجەوە گیانیان لە دەست داوە. کە بە پێی پێشبینییەکان تاوەکوو ساڵی ٢٠٥٠ ئەم ڕێژەیە بە ڕێژەی لە سەدا ٧٧٪ زیاد دەکات.

ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ئەوەشی ئاشکرا کردووە، کە تەنها لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەرستدا زیاتر لە ٧٨٨،٠٠٠ هەزار کەس بە نەخۆشی شێرپەنجە تۆمارکراون، لە هەمان کاتدا پێشبینی ئەوەیان کردووە کە ئەم ڕێژەیە تاوەکوو ساڵی ٢٠٤٥ ببێتە دوو هێندە و بگاتە ١.٥٧ ملیۆن نەخۆشی شێرپەنجە.

بەپێی کۆتا داتاکانی وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی ٢٠٢٢دا، نۆ هەزار و ٦١ کەس لە هەرێمی کوردستان تووشی نەخۆشی شێرپەنجە بوون و بەربڵاوترین جۆرەکانی شێرپەنجە لە هەرێمی کوردستان، بریتین لە، شێرپەنجەی مەمک، کۆڵۆن، سییەکان، پێست، غوددە، پرۆستات، لیوکیمیا، مێشک، منداڵدان.

ئەو هۆکارانەی کە مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە زیاد دەکەن، ئەمانەن : جگەرەجگەرەکێشان، نەخۆشییە ڤایرۆسییەکان وەک (ڤایرۆسەکانی وەک HPV کە دەبێتە هۆی تووشبوون بە شێرپەنجەی ملی منداڵدان، هەروەها ڤایرۆسی جگەر HBV وHCV دەبێتە هۆی شێرپەنجەی جگەر)، قەڵەوی و شێوازی ژیان ، پیسبوونی ژینگە، بەرکەوتنی تیشک، بۆماوەیی.

ئێستا دەرکەوتووە کە لە سەدا ٥٠٪ی شێرپەنجەکان دەکرێت خۆمانیان لێ بپارێزین لە ڕێگەی: وازهێنان و دوورکەوتنەوە لە جگەرەکێشان و بەرهەمەکانی تووتن، کەمکردنەوە یاخود بەکارنەهێنانی خۆراکی خێرا و ئامادەکراو و پڕ چەوری و کالۆری، خواردنی میوە و سەوزەی زیاتر، ئەنجامدانی وەرزشی بەردەوام. هەروەها ئەنجامدانی پشکنینی پێشوەختە بە تایبەت بۆ ئەو کەسانەی کە لە خێزانەکانیاندا (بۆماوەیی) شێرپەنجە هەیە وەک (شێرپەنجەی مەمک)، دەبێتە هۆی زووتر دەستنیشان کردنی قۆناغە سەرەتاییەکانی شێرپەنجە، ئەمەش وادەکات چارەسەری شێرپەنجە ئاسانتر بێت و لە کاتێکی کەمدا چارەسەری گونجاوی بۆ ئەنجام بدرێت.

هەواڵ

" مووچە دواناکەوێت"... گرەنتی کۆی مووچەکانی ئەمساڵ دەکرێت

بەبێ یەکلاییکردنەوەی چارەنوسی مووچەی کانوونی یەکەمی رابردوو، بەغداد و هەولێر لەسەر شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان ڕێککەوتن. سکرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان دەڵێت، هەر 12 مووچەکەی ئەمساڵ گرەنتی کراوە. 

 حکومەتی عێراق لەسەر پرسی مووچە و شایستە داراییەکان ڕێککەوتنێکی نوێی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان واژۆ کردووە. 
بەپێی لێدوانەی لیژنەی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی عێراق گرەنتی دابینکردنی هەر 12 مووچەکەی مووچەخۆران و فەرمانبەرانیان بۆ ساڵی 2025 کردووە. 
ئامانج ڕەحیم سکرتێری ئەنجومەنیه وەزیران بڵاویکردەوە، "مووچەی هەر 12 مانگەکەی ئەمساڵ دابینکراوە و دەبێت هه‌رێم پابه‌ندیی ته‌كنیكی و پابه‌ندییه‌ نه‌وتی و نانه‌وتیه‌كانی جێبه‌جێ ده‌كات".
ڕۆژی 3ـی شوباتی 2025، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابوری و سەرۆکی شاندی هەرێمی کوردستان بۆ بەغداد لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، لەگەڵ بەغداد گەیشتوینەتە دەرئەنجامێک کە بۆ ساڵی 2025، مووچەی مووچەخۆران بەبێ گرفت خەرج بکرێت". 
وەزارەتی دارایی عێراق لە چوارچێوەی ئەو ڕێککەوتنەدا، بڕی  958 ملیار و 12 ملیۆن و 332 هەزار و 759 دیناری خستە سەر هەژماری وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان.
پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی دارایی لە دوو ڕاگەیاندراوی جیادا ڕایانگەیاندووە، لە زوترین کاتدا دەست بە دابەشكردنی مووچەی مانگی یەک دەکرێت
هەنگاوەکانی ناردنی مووچەی مانگی یەکی ئەمساڵ لە کاتێکدایە، تا ئێستا فەرمانبەران و مووچەخۆران مووچەی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوویان وەرنەگرتووە. 
وەزیری دارایی و بەرپرسانی دیکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ ڕونیکردنەوەیەکیان لەسەر چارەنوسی مووچەی ئەو مانگە نادیارە. 
مووچەی مانگی تشرینی دووەمی 2024 کۆتا مووچە بووە لە هەرێمی کوردستان دابەش کرابێت، وەزارەتی دارایی و ئابوری ڕۆژی 5ـی کانوونی دووەمی 2025 دەستی بەدابەشکردنی کرد و ڕۆژی 8ـی هەمان مانگ کۆتایی بە دابەشكردنی هێنا.